Rtanjski čaj – Vrijesak, planinski čubur, čubrica, gorska metvica, „biljka ljubavi“, „biljka faraona“ ili „ biljka turskih sultana“, samo su neki od naziva biljke čiji je latinski naziv Satureja montana iz porodice Usnatica. Zbog svoje daleko poznate lekovitosti, te velike eksploatacije, vrijesak se našao na spisku ugroženih vrsta lekovitih biljaka i zaštićen je zakonom.
Višegodišnja žbunasta biljka, raste tek iznad 1000 metara nadmorske visine, visine od 10 do 40 centimetara. Cvetovi su roze, beli do ljubičasto purpurne boje, prijatnog mirisa, listovi kožasti i sjajni, linearno lancetasti, istačkani. Na listovima se luči poseban hormon za zaštitu od gubara (vrsta leptira), koji je veoma sličan po sastavu dezomorfinu – derivat morfina.
Raste u južnoj Evropi, na sušnim i toplim krečnjačkim kamenjarima Mediterana i submediterana i kserotomnim zajednicama. U Srbiji se može naći na prostorima Stare, Suve i Svrljiške planine, Sićevačke klisure, i na planini Rtanj. Vrijesak se bere sa cvetovima od avgusta do septembra.
Kako vrijesak raste na planini Rtanj i sastav je čaja, otuda i naziv daleko poznatog rtanjskog čaja. Iako ljudi često misle da je rtanjski čaj mešavina više biljaka, realnost je malo drugačija, rtanjski čaj je monokomponenti čaj.
Šta sadrži Rtanjski čaj?
Sastav rtanjskog čaja čini osušeni nadzemni deo vrijeska. Hemijski sastav čine: flavonoidi, triterpeni,vitamini A, E, B (piridoksin, niacin, tiamin), tanini, visok procenat etarskog ulja, čak do 2% (karvakrol acetat, timol, gama-terpinen, para-cimen, linalol, tujon, eukaliptol…), derivati cimetne kiseline, rozmarinska i kafeinska kiselina, lignani i drugi. Neki od faktora koji utiču na hemijski sastav su ekološki različite lokacije, genetske karakteristike, faza razvoja biljke.
Kako deluje Rtanjski čaj?
Uprkos varijabilnosti hemijskog sastava, vrijesak je opšte priznat po svojim antibakterijskim, antivirusnim, fungicidnim i antioksidativnim svojstvima. U studijama je pokazano antiinflamatorno, analgetičko, antidijabetsko, antihiperholesterolemijsko, antitumorsko, ekspektorantno, anksiolitičko dejstvo i dejstvo na plodnost.
Vrijesak kao pomoć kod bolesti jetre
U studiji koja je sprovedena u cilju procene antioksidativnog i hepatoprotektivnog potencijala ekstakta vrijeska protiv oštećenja jetre izazvanog ugljen tretrahloridom (CCl4) se pokazalo da su ekstrakti vrijeska inhibirali hepatotoksičnost izazvanu CCl4, zaštitili jetru od oksidativnog oštećenja i očuvali antioksidativni nivo zaštite. Ovom studijom je dokazano da bi se ekstrakt vrijeska mogao korisititi za prevenciju i/ili lečenju akutnog oštećenja jetre.
Etarsko ulje rtanjskog čaja kao pomoć kod virusnih infekcija SARS-CoV-2 i HIV
U drugom istraživanju su ispitivani konstituenti eteričnog ulja vrijeska u cilju razjašnjenja njihovog potencijalnog delovanja na viruse koji se mogu inkorporirati u genetski materijal, kao što su SARS-CoV-2 i HIV.
Rezultati su pokazali da konstituenti, sa odgovarajućom predviđenom verovatnoćom, stupaju u interakcije sa određenim targetima koji mogu biti od značaja za dejstvo na viruse na posredan ili neposredan način, od kojih su najznačajniji adenozinski receptor tipa 1, UDP-glukuronozil transferaza, receptor-zavisni transportni kanali, alfa receptor aktiviran proliferatorom peroksizoma, GLI 2, kao i neki drugi targeti.
S obzirom da su ispitivani samo konstituenti eteričnog ulja vrijeska, potrebno je izvršiti dodatne studije konstituenata ukupnog sadržaja vrijeska, u različitim rastvaračima, radi sagledavanja potencijala ove lekovite biljke u terapiji viremija, pre svega pretpostavljenoj inhibiciji transkripcije virusa.
Za šta je dobar Rtanjski čaj?
Rtanjski čaj je poznat i pod imenom „muški čaj“, koristi se kao afrodizijak.
Rtanjski čaj je još poznat pod imenom i „muški čaj“.
U narodu se koristi kao antiseptik, sredstvo za olakšanje varenja i ublažavanje tegoba kod nadutosti, kod gastritisa, čira, za ublažavanje upale mokraćnih kanala, organa za disanje i varenje, za neasnicu, kod dijareje, mučnine.
Spolja se koristi kod upala kože i sluzokože. Grančica biljke utrljane na ubod pčele ili ose donosi trenutno olakšanje.
Ipak, rtanjski čaj je u narodu najpoznatiji po tome što jača polnu moć muškaraca, kao afrodiziajk, jača imunitet i vraća energiju. Pored toga što se koristi u tradicionalnoj medicini vrijesak se koristi i u kuhinji, kao dodatak jelima (skrobnu hranu i meso divljači čini svarljivijim).
Stari Rimljani su koristili vrijesak kao začin pre nego što je put začina iz Azije doneo sada univerzalni crni biber. Osim začina, stari Rimljani su korisitli vrijesak i kao ljubavni napitak i nazvali ga „biljkom ljubavi“.
Lokalna primena eteričnog ulja vrijeska se koristi kod bradavica, psorijaze. Kako ima jako antimikrobno dejstvo koristi se i kod gljivica, a u studijama je pokazano da značajno deluje na Candidu albicans. Etarsko ulje pre nanošenja na kožu treba razblažiti (npr. pomešati sa nekim biljnim uljem), jer deluje kaustično na kožu, ako se ne razblaži.
Kod respiratornih problema može se inhalirati etarsko ulje vrijeska, npr. u 1l vode dodati 1-2 kapi etarskog ulja i inhalirati se.
Način pripreme čaja: supenu kašiku osušenog nadzemnog dela vrijeska preliti sa 200 ml ključale vode, poklopiti i ostaviti petnaestak minuta. Procediti i piti tri puta dnevno po šolju čaja, pre jela.
Kome se ne preporučuje?
Ne postoje istraživanja primene čaja kod trudnica i dojilja, kao i kod odojčadi i beba, te ukoliko se odlučite da primemenjujete konsultujte se sa farmaceutom ili lekarom. Koristiti sa oprezom kod osoba sa poremećajima krvarenja i kod osoba na terapiji antikoagulansima.
Kako se ovaj čaj koristi? Koliko dugo se ovaj čaj sme da se pije?
Pored svog jakog delovanja kao monokompomenti čaj, rtanjski čaj se može korisiti i u kombinaciji sa drugim biljkama, te tako povećati efekte. Vrijesak se korisiti u komibanciji sa ruzmarinom, majčinom dušicom, vranilovom travom, koprivom, kantarionom.
Rtanjski čaj treba primenjivati sa pauzama, s obzirom da ne postoji dokazana dužina primene čaja. Kako se pripisuje mističnost planini Rtanj, tako se pripisuje i rtanjskom čaju. Brojna istraživanja su pokazala dobrobiti rtanjskog čaja, ali potrebna su dalja istraživanja.
