Iako lekari, naučnici i mediji poslednjih godina pojačano informišu javnost da ljudi sa HIV-om koji uredno uzimaju terapiju mogu normalno da žive, rade, imaju porodice, još uvek najveći deo populacije na ovu bolest gleda kao na smrtnu presudu. Zbog straha i predrasuda ljudi koji imaju ovu infekciju na svakom koraku doživljavaju stigmatizaciju i diskriminatorno postupanje koje ih vodi u socijalnu isključenost, izolaciju, pa i siromaštvo.
Šta je HIV/AIDS?
HIV (Human Immunodeficiency Virus) je skraćenica kojom označavamo infekciju virusom humane imunodeficijencije. U pitanju je još uvek neizlečiva, hronična bolest koja, ako se ne leči, tokom vremena dovodi do postepenog urušavanja imunološkog sistema organizma i tako otvara put različitim infekcijama druge vrste, bakterijama, ali i nekim malignitetima. Kada za osobu kažemo da je HIV pozitivna, to znači da je inficirana ovim virusom, a koji može prouzrokovati SIDU ili AIDS.
Kao i kod svake infekcije, i ova infekcija prolazi kroz nekoliko stadijuma.
Prva, akutna faza daje blage simptome ili prolazi potpuno asimptomatski.
Nakon toga sledi latentni period (period mirovanja) koji može biti veoma dug i često bez ikakvih simptoma. Ipak, može se pojaviti povišena temperatura, uvećanje limfnih čvorova, bolovi u zglobovima i mišićima, bol u grlu, glavobolja…
U narednoj fazi dolazi do sve ozbiljnijih imunoloških problema, učestalih infekcija, maligniteta.
Kao najteži stadijum nfekcije je progresivna faza ili AIDS stadijum. U ovoj fazi dešava se neobjašnjivi gubitak telesne težine, preznojavanje, abnormalni rezultati PAPA testa, osipi po koži koji se teško leče, luštenje kože, dramatične manifestacije infekcije herpesa, zapaljenje male karlice…
Kako se HIV prenosi?
Najčešći način prenošenja jeste putem nezaštićenog seksualnog odnosa jer se virus nalazi u spermi zaraženog muškarca, kao i u vaginalnom sekretu inficirane žene.
Zato se u rizična ponašanja ubrajaju seksualni odnosi sa nepoznatim osobama, izbegavanje upotrebe kondoma i učestalo menjanje seksualnih partnera.
HIV se prenosi i kontaktom sa krvlju zaražene osobe. Kod uživaoca psihoaktivnih supstanci i narkotika je rizik za prenos HIV infekcije izuzetno visok jer se često koriste nesterilne igle i špricevi.
Takođe, HIV se može preneti i sa majke na dete tokom trudnoće i dojenja.
Kao izuzetno redak način prenošenja virusa je putem transfuzije krvi, krvnih derivata ili prilikom transplantacije organa. Danas je praksa širom sveta je da se krv dobrovoljnih davalaca krvi ili donora organa testira, što je regulisano zakonima.
Za razliku od krvi, sperme, vaginalnog sekreta i majčinog mleka, ostali sekreti i ekskreti kao što su suze, znoj i pljuvačka nemaju ”minimalnu infektivnu dozu” (najmanja količina virusa koja je potrebna za prenos infekcije) i ne predstavljaju rizik za prenos infekcije.
Međutim, HIV se ne prenosi socijalnim kontaktima, druženjem sa inficiranom osobom, rukovanjem, zagrljajima, poljupcem, odlaskom na bazen ili saunu, niti kapljično kada inficirana osoba kija ili kašlje.
Kako se HIV leči?
Uz adekvatnu terapiju, sa HIV virusom danas se normalno živi. HIV pozitivni pacijenti svakodnevno uzimaju antiretrovirusnu ili antiretroviralnu terapiju. Preporuka stručnjaka je da se antiretroviralna terapija prepisuje svim HIV pozitivnim pacijentima, a sa njenom primenom je potrebno započeti što je pre moguće. Ipak, ovi lekovi neće dovesti do izlečenja, ali virus se može uspešno potisnuti i držati pod kontrolom. Zadatak antiretroviralnih lekova je da zaustave reprodukciju HIV-a unutar imunih ćelija, pa se na takav način smanjuje količina virusa u organizmu. Ukoliko se ova terapija ne primenjuje, doći će do ozbiljnog urušavanja imuniteta i progresije infekcije koja može dovesti do najgoreg ishoda.
Kada govorimo o antiretrovirusnoj terapiji, ovi lekovi smanjuju nivo HIV virusa u organizmu toliko da se ne može detektovati testom za merenje virusnog nivoa. To znači da je kod tih osoba nivo virusa toliko nizak da nema rizika od prenosa infekcije na drugu osobu putem seksualnih odnosa. Novije generacije lekova donose optimizam i nadu da će se HIV virusu u budućnosti stati na put.
Šta znamo o potencijalnoj vakcini?
Iako vakcina koja bi obezbedila zaštitu od HIV-a još uvek ne postoji, one se decenijama unazad razvijaju i trenutno se nalaze u različitim fazama kliničkih ispitivanja.
Od kraja 80-tih do danas razvijeno je oko 30 različitih kandidata za vakcinu protiv HIV-a. Sva dosadašnja ispitivanja dala su dobru osnovu za dalji rad na novim generacijama potencijalnih vakcina.
Međutim, za pozitivan ishod u razvijanju vakcine, potrebno je vreme, novac, ali i politička volja na globalnom nivou. Ipak, nisu samo ovi razlozi prepreke da se dođe do vakcine koja bi ljudima masovno pružila zaštitu od ovog virusa.
Zbog Covid-19 pandemije, šira populacija upoznala se sa problemom mutacije virusa koja mogu dovesti u pitanje efikasnost vakcine na nove sojeve virusa. Virus HIV-a poznat je po tome što izuzetno brzo mutira i trenutno postoje milioni i milioni različitih mutacija sa kojim se potencijalna vakcina mora boriti, saopšteno je u ovogodišnjem izveštaju Međunarodne inicijative za vakcinu protiv AIDS-a (IAVI).
Sa HIV-om se može normalno živeti!
Do 2020. godine u svetu je živelo oko 38 miliona ljudi sa HIV-om, dok je oko 700.000 njih preminulo od različitih bolesti koje su povezane sa AIDS-om. Broj preminulih je ovako visok, upravo iz razloga dugog perioda života bez saznanja o postojanju infekcije i zbog izostanka lečenja. Taj latentni period infekcije omogućava HIV virusu da živi u organizmu u tišini i tek nakon više godina pokaže svoje pravo, opasno lice. Zato je važno testirati se. Uz adekvatnu terapiju, osobe koje žive sa HIV-om mogu normalno funkcionisati, bez intenzivnih zdravstvenih tegoba i bez rizika da će zaraziti svoje najbliže.
VAŽNO JE TESTIRATI SE!
Ukoliko ste imali rizičan seksualni kontakt, kontakt oštećene kože sa zaraženom krvlju ili ako ste upotrebljavali pribor za ličnu higijenu zaražene osobe, ne odlažite testiranje. ELISA testovi na HIV otkrivaju specifična antitela u krvi, dok testovi novije, četvrte generacije pored antitela na HIV detektuju i npr. površinski antigen jezgra virusa. Ovakvi Kombo Ag-At testovi virus mogu detektovati nakon 4 do 8 nedelja od infekcije. Postoje i testovi pomoću kojih se struktura virusa može detektovati i nakon samo dve nedelje od infekcije.
Situacija u Crnoj Gori.
U Crnoj Gori je, prema podacima iz Registra, na kraju 2021. godine sa HIV-om živjelo 266 osoba (237 muškaraca i 29 žena), što čini da je registrovana prevalencija ove infekcije u Crnoj Gori 0,04%. Korišćenjem epidemioloških modela, procjenjuje se da je stvarni broj osoba koje u našoj zemlji žive sa HIV-om oko 400, pa se smatra da nešto oko jedne petine inficiranih nije dijagnostikovano, tj. nisu svjesni svog HIV statusa.
Prvi slučaj HIV infekcije u Crnoj Gori je registrovan 1989. godine i od tada do kraja 2021. godine, registrovana je ukupno 331 osoba inficiranih HIV-om, od kojih je 47% u momentu otkrivanja infekcije bilo u stadijumu AIDS-a. U istom periodu 65 osoba je umrlo od AIDS-a. Najveći broj HIV infekcija (76%) dijagnostikuje se u uzrastu 20-39 godina, a značajno veći broj inficiranih su muškog pola. Najčešći put prenosa infekcije (88% slučajeva) je preko nezaštićenog seksualnog odnosa. Najveći broj inficiranih je registrovan u Podgorici (44%) i primorskoj regiji (38%).
Tokom 2022. godine, do kraja novembra, registrovane su 32 osobe inficirane HIV-om, od kojih su skoro trećina osobe koje imaju dijagnostikovanu HIV infekciju od ranije, koristili su terapiju u drugoj državi, ali su od ove godine na terapiji u našoj zemlji.
