autor: Prim. mr sc. dr Dušica Jarić, specijalista za plućne bolesti
Upala pluća ili pneumonija je akutno, najčešće infektivno zapaljenje plućnog parenhima koje zahvata alveolne prostore i intersticijum (prostor između alveola) pluća. Bronho-pulmonalne infekcije spadaju u teža oboljenja respiratornog sistema koja ako su neprepoznata ili neadekvatno lečena mogu biti praćena ozbiljnim komplikacijama pa i smrtnim ishodom.
Upala pluća može biti uzrokovana različitim mikroorganizmima i nastati u svim starosnim dobima, a posebno je rizična kod osoba sa različitim hroničnim bolestima i oštećenjima imunog sistema.
Grip i prehlada mogu prethoditi upali pluća
Uprkos savremenoj antibiotskoj terapiji i dalje je visoka smrtnost zbog uple pluća. U Velikoj Britaniji, godišnje umre 60 000 osoba. Ova bolest odnosi 10 puta više života od svih ostalih zaraznih bolesti. U SAD od upale pluća godišnje oboli 2 miliona ljudi, a umre oko 30 000, što pneumoniju postavlja na šesto mesto svih uzroka smrti i svrstava među velike javno zdravstvene probleme. U zemljama u razvoju infekcije donjih disajnih puteva najčešći su uzrok umiranja.
Osobe starije od 65 godina imaju povećani rizik od upale pluća, jer kod njih postepeno slabe mehanizmi odbrane od infekcija i često postoji pridružena hronična bolest (hronična opstruktivna bolest pluća, bolesti srca, bubrega i jetre, ateroskleroza, dijabetes). Veomo često u zimskim mesecima različite respiratorne infekcije i grip prethode pojavi upale pluća.
Tipične i atipične upale pluća
Pneumoniju mogu uzrokovati bakterije, virusi, gljivice, protozoe, a može nastati i udisanjem (aspiracijom) prašine, hemijskih supstanci, hrane ili povraćanog sadržaja (aspiracione pneumonije koje su vrlo teške sa viskom stopom mortaliteta).
Bakterijske upale pluća se nazivaju i „tipične” a najčešći uzročnik je pneumokok (Streptococcus pneumonia, Haemophilus influenzae i Moraxella catarrhalis, dok su atipične one koje su uzrokovane virusima ili drugim mikroorganizmima kao što je Mycoplasma pneumoniae, Chlamydia pneumoniae, Legionella, ali i respiratorni virusi. Atipične pneumonije zahtevaju drugačiji terapijski pristup u odnosu na bakterijske pneumonije.
Do oboljenja dolazi kada su odbrambeni mehanizmi respiratornog sistema poremećeni ili odbrambene snage organizma smanjene. Kao predisponirajući činioci često se navode rashlađenje organizma, upotreba alkohola, primena anestezije, infekcije gornjih disajnih puteva i hronični bronhitis.
Klinička slika
Kao i većina infektivnih oboljenja i pneumonija se karakteriše prisustvom nespecifičnih i specifičnih simptoma. Opšti simptomi (nespecifični) slični su kao kod ostalih infekcija, a to su: groznica, gubitak apetita, znojenje, drhtavica, bolovi u mišićima i zglobovima i glavobolja. Kod nekih bolesnika postoje anamnezni podaci o neposredno preboleloj infekciji gornjih disajnih puteva, obično virusnog porekla. Kod infekcija izazvanih pneumokokom ili stafilokokom teška slika bolesti može se razviti u toku nekoliko sati, dok je kod pneumonije prouzrokovane mikoplazmom razvoj produžen na dve do tri nedelje.
Poremećaj svesti i konfuznost prate pneumonije izazvane psitakozom.
Respiratorni simptomi variraju, i zavise od imunog sistema osobe i težine bolesti. Kašalj se javlja kod skoro svih obolelih, nedostatak vazduha oseća više od dve trećine, pleuralni bol oko 60%, a iskašljava više od polovine pacijenata. U početku bolesti ispljuvak je oskudan ili ga nema, a u daljem toku postaje gnojav. Visoka temperatura i drhtavica česti su kod mladih osoba sa pneumokoknom pneumonijom, od kojih trećina ima herpes na usnama. Atipične pneumonije, počinju sporije sa lakšom kliničkom slikom, u odnosu na bakterijske jer se klinički simptomi razvijaju postepeno.
Temperatura raste postepeno i može biti izuzetno visoka, ali je retko praćena drhtavicom. Prisutni su i opšti simptomi, poput glavobolje, bola u mišićima i zglobovima, opšte slabosti i umora. Kašalj se obično zapaža nakon 3 do 4 dana, i uglavnom je suv i iritabilan, bez mogućnosti iskašljavanja. Zbog nekarakterističnih simptoma dijagnoza se postavlja kasnije nego u bakterijskim pneumonijama, često tek nakon rendgenskog snimanja pluća.
Laboratorijske promene
Kod bolesnika sa pneumokoknom i drugim bakterijskim pneumonijama obično postoji leukocitoza (povećan broj leukocita) sa naročito povećanim brojem neutrofilnih granulocita, uz pozitivne i druge pokazatelje akutne faze zapaljenja kao što je CRP (C- reaktivni protein) i fibrinogen. Rendgenski nalaz može da ukaže na raspored i proširenost pneumonijskih procesa. Uzročnici bolesti mogu se izolovati u krvi i ispljuvku, a ponekad je povećan i titar hladnih aglutinina i aglutinina za nehemolitički streptokok.
Takođe se ponekad mogu dokazati i antitela protiv mikoplazme ili drugih uzročnika atipičnih upala pluća. Ventilacijski testovi otkrivaju poremećaj respiracije restrikcijskog tipa. Tipična pneumonija prolazi kroz četiri stadijuma sa ispljuvkom rđaste boje ili prošaranim trakama krvi u stadijumu crvene hepatizacije.
Dijagnoza
Dijagnoza upale pluća se postavlja nakon kliničkog pregleda, na osnovu simptomatologije i fizičkog nalaza. Auskultativnim nalazom primećuje se pucketanje i penušav šum, karakterističan za postojanje tečnosti u alveolarnom prostoru, uz oslabljen a nekada i pojačan disajni šum.
Osim toga lekar će zatražiti rengenski snimak pluća i srca, a kod male dece moguće je uočiti promene u plućnom parenhimu i ultrazvukom pluća. Laboratorijski testovi će pokazati povišen broj leukocita (belih krvnih zrnaca) i uvećanu sedimentaciju, što je jasan dokaz da se u organizmu odvija zapaljenski proces uzrokovan infektivnim agensom, ali vrlo često pre nego što dođe do porasta broja leukocita registruje se porast CRP koji je vrlo značajan laboratorijski marker u dijagnozi ali i praćenju efikasnosti terapije.
Lečenje, zavisi od uzročnika
Pravac u lečenju pneumonije zavisiće od toga da li je upala pluća nastala kod prethodno zdrave osobe u vanbolničkim uslovima ili se radi o osobi koja već ima neku od hroničnih bolesti koje utiču na tok infekcije. Posebno se izdvajaju one upale pluća koje nastaju u bolničkim uslovima i koje su uzrokovane retkim i rezistentnim sojevima bakterija. Danas postoje jasni vodiči i takozvani bodovni sistemi kojima se procenjuje težina upale pluća i na osnovu kojih lekar ima jasne preporuke za primenu antibiotske terapije.
Bakterijska pneumonija se leči antibioticima (penicilini, makrolidni antibiotici, cefalosporini). Neo-phodno je pridržavati se uputstava lekara i dinamike uzimanja terapije, jer u suprotnom neće doći do izlečenja već samo do pritajivanja bolesti koja se ubrzo i rasplamsava.
Kao potporna terapija preporučuje se dovoljan unos tečnosti, vitamina i mirovanje. Određene vrste virusne upale pluća mogu se lečiti antivirusnim lekovima, jer antibiotici ne deluju na viruse. Izuzetak predstavlja atipična pneumonija izazvana Mycoplasmom pneumoniae koja se leči antibioticima ali ne reaguje na terapiju penicilinskom grupom i na cefalosporine, pa se koriste makrolidni antibiotici (eritromicin, klaritromicin, azitromicin..).
Prognoza zavisi od više faktora
Prognoza zavisi od više faktora. Pre svega od imunog stanja organizma bolesne osobe, starosne dobi, uzročnika, težine bolesti i prisutnosti nekih drugih hroničnih bolesti ali i stila života a posebno da li je osoba pušač ili ne. Neophodno je da se tokom respiratorne infekcije prekine pušenje, da se vodi briga o zdravlju, redovnom rekreacijom, pravilnom ishranom, odmorom. Na prvu pojavu simptoma treba se obratiti lekaru i nikako ne primenjivati antibiotike po sopstvenom nahođenju. Važan faktor u prevenciji je i pravovremena vakcinacija, kako protiv sezonskog gripa tako i primena vakcine protiv infekcije pneumokokom.
Osobe starije od 65 godina imaju povećani rizik od upale pluća, jer kod njih postepeno slabe mehanizmi odbrane od infekcija i često postoji pridružena hronična bolest.
