napisao: Assist. dr Aleksandar Perić, klinika za otorinolaringologiju Vojno medicinske akademije
Nosna pregrada (nosni septum) je koštano-hrskavičavo-vezivna pločasta tvorevina, smeštena najčešće u sagitalnoj ravni nosne šupljine i glave. On deli nos na dva funkcionalno zavisna dela, desnu i levu stranu nosne šupljine.
Nos normalno funkcioniše samo onda kada su obe njegove strane u biološkoj i mehaničkoj ravnoteži. Pod biološkom ravnotežom se podrazumeva stanje u kome su su svi elementi nosne sluzokože (citološki, vaskularni, enzimski, inervacijski, limfatični i imunološki) na obe strane podjednako rezvijeni.
Pod mehaničkom ravnotežom se podrazumeva takva arhitektura unutrašnjosti nosa gde nema deformacija nosnog septuma ili spoljašnjeg zida nosne šupljine, kao i raznih oblika zadebljanja (hipertrofije) ili atrofije (istanjenja) nosne sluzokože.
Postoji nekoliko mišljenja o načinu nastanka deformacija nosne pregrade. Prema prvoj teoriji, promene u razvoju lobanje čoveka, nastale nakon razvoja uspravnog hoda tokom evolucije, su stvorili uslove za nastanak devijacija septuma.
Činjenica da su ovi deformiteti prisutni, u različitoj meri, u preko 90% ljudske populacije, a veoma retko u životinjskom svetu, donekle potkrepljuju ovo mišljenje. Prema drugoj teoriji, osnove za nastanak devijacije septuma razvijaju se tokom fetalnog razdoblja i to usled bolesti majke, deficitarne ishrane i stresa. Prema takozvanoj teoriji o nasleđivanju deformacija septuma, nema nasleđivanja same deformacije septuma, nego faktora koji omogućavaju njen nastanak.
Spoljni činioci, kao što su lokalne bolesti, poremećaji lokalne funkcije, poremećaji zubnog niza, loše navike (navika sisanja prstiju u dece) i povrede u saobraćajnim udesime, fizičkim obračunima, na sportu. Porođaj, odnosno prolazak bebe kroz uski porođajni kanal majke, ma koliko bio fiziološki, predstavlja opasnost za skelet lica, a povrede nosa, kao istaknutog organa, ovde su često moguće. Ipak, prema mišljenju većine rinologa, većina deviranih nosnih pregrada uzrokovana je povredom, bilo da se ona dogodila intrauterino, tokom ranog detinjstva, u doba adolescencije ili tokom kasnijeg života.
Koji su simptomi deformisanog nosnog septuma?
Ukoliko je devijacija septuma udružena sa deformitetom nosne piramide, to se lako može uočiti. Svakako, usled devijacije septuma javljaju se otežano disanje na nos, osećaj pritiska u predelu lica, obično sa jedne strane, a ponekad i glavobolje i to iz više razloga. Pre svega, loš protok vazduha kroz nos otežava normalno ventiliranje paranazalnih sinusa. To dovodi do sniženog pritiska u sinusima i uslova za nastanak „vakuum efekta”, što može stimulisati receptore za bol u sluzokoži sinusa.
Dalje, postoje posebne deformacije nosnog septuma, obično u zadnjem, koštanom delu, koje oblikom podsećaju na igle, pa se zovu „septalne spine”. Ovde postoji veoma blizak kontakt sluzokože vrha spine sa sluzokožom donje ili srednje nosne školjke. Ovaj kontakt dovodi do lokalnog ogoljavanja receptora za bol, pojačanja neurogene tenzije, pojačanog slanja nervnih signala ka mozgu i, povratno, pojačanog lokalnog oslobađanja neurotransmitera bola i medijatora zapaljenja.
Oni dovode do lokalnog edema sluzokože, pojačane aktivnosti žlezda u sluzokoži koje produkuju sluzavi sekret i do pojačane, obično jednostrane postnazalne drenaže, odnosno slivanja sekreta u ždrelo. Dugotrajno otežano disanje na nos, osim uslova za nastanak zapaljenja sinusa, stvara i uslove za otežano provetravanje srednjeg uva i, potencijalno, može biti faktor u nastanku zapaljenskih bolesti srednjeg uva.
Osim toga, osobe sa otežanim disanjem na nos su prinuđene da dišu na usta, pa izostaje efekat vlaženja, prečišćavanja i zagrevanja udahnutog vazduha. Ždrelo je više izloženo dejstvu štetnih činioca spoljne sredine i podložnije nastanku bolesti. Takođe je važan uticaj koji ima devijacija septuma na nastanak hrkanja i „opstruktivne sleep apnee“.
Lečenje devijacije
Lečenje devijacija septuma je hirurško, a intervencija se zove septoplastika. Izvodi se u stanju opšte endotrahealne anestezije. Nakon što se u cilju odizanja sluzokože i perihondrijuma u prostor između hrskavice i perihondrijuma ubrizga fiziološki rastvor sa malom količinom adrenalina i lokalnog anestetika, započinje se proces preparisanja mekih tkiva.
Prvi rez sluzokože i perihondrijuma se pravi sa jedne strane septuma, na mestu spoja kože i sluzokože. Zatim se tupim i oštrim instrumentima nastavi sa preparisanjem, kako bi se od hrskavice sa obe strane odvojili sluzokoža i perihondrijum, a sa kosti sluzokoža i periost. Praktično se čitav postupak izvodi kroz jedan rez sa jedne strane septuma.
Na taj način hirurgu postanu dostupni svi deformiteti, koji su posledica viška ili neravnomerne raspoređenosti hrskavice ili kosti. Oni se uklanjaju, pa se nosna pregrada dovodi u središnju liniju lica. Rez se ušije.
U obe strane nosa se postavi po jedan tampon od gaze, natopljen antibiotskom mašću. Cilj postavljanja tampona je da se spreči nastanak hematoma, odnosno izlivanja krvi u prostor između perihondrijuma ili periosta i hrskavice, odnosno kosti septuma. Oni se u nosu drže četiri dana, a za to vreme pacijenti dobijaju antibiotik.
Nakon vađenja tampona, u obe strane nosa se ukapavaju ili prskaju mlak fiziološki rastvor ili preparati od prerađene morske vode. Cilj je ukloniti nečistoće iz nosa i vlažiti sluzokožu, čime se stvaraju uslovi za njen oporavak. Za ponovno i potpuno uspostavljanje funkcije nosa potrebno je oko mesec dana.
Važno je napomenuti da septoplastike imaju izvesna ograničenja u pogledu starosti pacijenta. Ne treba ih raditi pre navršene 18. godine života! Ovakva hirurška intervencija urađena u periodu pre okončanja razvoja kostiju i hrskavica lica, predstavlja opasnost za nastanak još većih deformiteta nakon hirurškog zahvata. Takve deformitete je kasnije mnogo teže hirurški sanirati. Zato, ne treba žuriti sa operacijama devijacije nosne pregrade! Gornja starosna granica za izvođenje septoplastika ne postoji. Ipak, septoplastike nakon 65. godine života su skopčane sa većom verovatnoćom za nastanak krvarenja i znatno sporijim oporavkom nakon operacije.
