Prevencija karcinoma dojke

autor: Mr sc. med. dr Suzana Vasović

Karcinom dojke je najčešći karcinom dijagnostikovan u žena, kako u svetu, tako i u Srbiji. Procenjeno je da je 2002. godine u svetu oko 1,150,000 žena obolelo od karcinoma dojke, dok je iste godine od ove bolesti umrlo oko 400,000 bolesnica.

Procenjuje se da se u celoj Srbiji u toku godine dijagnostikuje oko 4,000 novoobolelih žena sa rakom dojke, koji je i vodeći uzrok smrti među malignim tumorima kod žena. U razvijenim zemljama incidencija hormon zavisnog raka dojke opada verovatno zbog naglog pada primene supstitucione hormonske terapije u žena u menopauzi, koja je zabeležena posle 2002. godine. Istovremeno, zabeležen je pad mortaliteta od raka dojke prevashodno zbog sve češćeg otkrivanja ove bolesti u ranom stadijumu i, moguće, zbog bolje efikasnosti terapije koja se primenjuje u lečenju žena kod kojih je rak dojke dijagnostikovan u ranom stadijumu.

U našoj zemlji rak dojke se u odmaklom stadijumu bolesti otkriva kod većeg procenta žena u poređenju sa razvijenim zemljama. Iako incidencija karcinoma dojke raste sa životnim dobom (50% žena sa rakom dojke bolest otkriva u životnom dobu od 65 i više godina), 2% svih žena koje obolevaju od karcinoma dojke mlađe su od 35 godina, a 5% mlađe od 40 godina.

Uzroci karcinoma dojke i faktori rizika

Najznačajniji faktori rizika za nastanak karcinoma dojke su:

• ženski pol: karcinom dojke je 100 puta učestaliji kod žena nego kod muškaraca
• životna dob: pojava karcinoma dojke raste sa životnim dobom i najveća je u Srbiji u grupi od 55 do 65 godina starosti, pozitivna porodična anamneza za karcinom dojke u bliskih rođaka (majka, babe po ocu ili majci, rođene sestre, ćerke) povećava više od 2 puta rizik od nastanka karcinoma dojke;
• genetski faktori: 5-10% žena sa dijagnozom karcinoma dojke ima nasledni karcinom dojke koji se karakteriše prisustvom promena, koje se nazivaju mutacijama na tzv. BRCA 1 i BRCA 2 genima; ove promene se nasleđuju od oca ili od majke i nose povećani rizik od nastanka karcinoma dojke i jajnika tokom celog života (50-85% za karcinom dojke i 20-40% za karcinom jajnika);
• prethodno dijagnostikovan karcinom dojke: 4 puta povećava rizik od nastanka karcinoma dojke u drugoj dojci (javlja se u manje od 7% žena u 10-godišnjem periodu praćenja);
• proliferativne promene u dojci: atipične hiperplazije (benigne promene) koje se dijagnostikuju histopatološkim pregledom uzorka sumnjivih promena u dojci nose 4-5 x veći rizik;
• LCIS (lobularni karcinom in situ ili lobularna neoplazija) nije karcinom dojke, ali jeste faktor koji povećava rizik od nastanka invazivnog karcinoma u istoj ili drugoj dojci; studije pokazuju da je srednje vreme do pojave invazivnog karcinoma od prethodne biopsije LCIS oko 20 godina, a da se polovina ovih recidiva javi u prvih 15 do 30 godina;
• gustina žlezdanog tkiva: povećana gustina žlezdanog tkiva, naročito kod mlađih žena povećava rizik od nastanka karcinoma dojke više od 5 puta;
• gojaznost: 2 x povećava rizik od nastanka karcinoma dojke u žena u menopauzi;
• hormonski faktori: rana menarha (pre 11. godine) i kasna menopauza (posle 54. godine) nose 2-3 puta veći rizik; žene koje nisu rađale ili su iznele prvu trudnoću u kasnijim godinama (posle 30. godine) nosi 2 puta veći rizik;
• hormonska terapija kao što su hormonska kontrace­ptivna sredstva i hormonska supstituciona terapija nakon ulaska u menopauzu (HST) nosi do 1.5 puta veći rizik tokom uzimanja lekova, ali nakon 5 godina od prestanka HST, rizik nestaje; izloženost jonizujućem zračenju u pubertetu (lečenje limfoma u tom uzrastu zračnom terapijom, pri čemu su u zračnom polju bile delimično i dojke).

Faktori koji smanjuju rizik od nastanka karcinoma dojke su dojenje i veći broj trudnoća.

Preventivni pregledi dojki

Danas se preporučuju preventivni pregledi dojki jer postoji mogućnost da se otkrije prisustvo tumora u dojci pre nego što se može napipati. U tu svrhu rade se klinički pregledi dojki od strane lekara, zatim mamografija koja predstavlja rendgenski pregled dojki i, po potrebi, pregled dojki ultrazvukom (UZ) i magnetnom rezonancijom (MR).

Samopregled dojki

Savetuje se da svaka žena jednom mesečno radi samopregled dojki. Kod žena koje imaju menstruaciju, pregled se vrši u drugoj nedelji (7.-10. dana) od započinjanja menstruacije. Pregled se radi na sledeći način: stojeći ispred ogledala prvo sa spuštenim, a potom sa podignutim rukama, posmatramo da li postoji asimetrija u dojkama, kao novi momenat, da li je koža crvena, zadebljala ili na nekom mestu namreškana i da li postoji uvlačenja bradavica; potom se radi palpacija leve dojke dlanom desne ruke horizontalnim i vertikalnim klizećim pokretima u stojećem stavu, pri čemu je leva ruka podbočena, vodeći računa da li se pipaju neka otvrdnuća (tvrdine) ili čvorovi, a pritiskom prstima iza bradavice proveri se da li postoji iscedak; potom se ovo isto ponovi sa desnom dojkom i levim dlanom i isti pregled u ležećem položaju; pregled pazušnih jama radi se vrhovima prstiju suprotne ruke s tim da je ruka na strani pregleda na boku, a rame spušteno (obratiti pažnju da li se pipaju tvrdine pri tom pregledu koje bi ukazivale na uvećane limfne čvorove).

Mamografija

Mamografija je jedina metoda koja se, na osnovu postojećih dokaza, smatra efikasnom u otkrivanju ranih stadijuma karcinoma dojke.
Istraživanja pokazuju da se smrtnost od karcinoma dojke smanjuje za 25 do 30% u žena koje redovno rade mamografske preglede u životnoj dobi između 50 i 70 godina. Zbog toga postoji preporuka da se tzv. skrining mamografije radi svake 2 godine u ovih žena.

Na mamografskom pregledu mogu se uočiti tumori u dojkama ili promene koje se vide kao sitne bele tačkice, a nazivamo ih mikrokalcifikacijama. Od izgleda i rasporeda mikrokalcifikacija u odsustvu tumorske senke zavisi i procena da li postoji veća verovatnoća da se radi o zloćudnoj ili dobroćudnoj promeni u dojci. U zavisnosti od toga, planiraju se i terapijske intervencije u cilju uzimanja tkiva u kojem postoje mikrokalcifikacije za patohistološku analizu.

Ostali metodi dijagnostike karcinoma dojke

Ponekad se radi dopunski ultrazvučni (UZ) pregled dojki na kojem se mogu razlikovati ciste (okrugle ili ovalne šupljine ispunjene tečnim sadržajem) od tzv. solidnih tumora. UZ pregled ima svoje mesto u pregledu dojki sa gustim žlezdanim tkivom gde je mamografija manje osetljiva metoda u otkrivanju tumorskih senki. UZ pregledom se takođe mogu otkriti patološki uvećani limfni čvorovi u pazušnoj ili natključnoj jami i na vratu.

Magnetna rezonancija (MR) se radi kada postoje takve promene u dojkama da nismo sigurni o čemu se radi nakon što se urade standardni dijagnostički pregledi. MR pregled isto tako može da nam ukaže da postoji više tumorskih promena u različitim delovima iste dojke, što utiče na planiranje hirurške intervencije.

Budite sigurni da samopregled dojki radite redovno i na pravilan način, preuzmite aplikaciju „Breast Test“ za vaš mobilni telefon.

Pravilan i redovan samopregled je presudan za rano otkrivanje promena u dojci, koje mogu ukazivati na rak. Dojke bi trebalo pažljivo pregledati 7 do 10 dana nakon početka menstrualnog ciklusa, ili ukoliko ga niste imali, na odabrani dan u mesecu.

„Breast Test“ aplikacija je osmišljena kako bi se samopregled dojke radio redovno i na pravilan način. Aplikacija omogućava:

• postavljanje podsetnika za mesečni samopregled dojke
• slikoviti prikaz koraka za samopregled
• mogućnost označavanja nastalih promena prema hronološkom redu
• linkove za internet stranice sa korisinim informacijama i važnim telefonima.