Karcinom ili rak pluća je zloćudni tumor. Nije zarazna bolest i ne može se preneti sa čoveкa na čoveкa. Rak pluća jedna je od najčešćih malignih bolesti i ujedno najčešći uzrok smrti od raka kod oba pola. Prema tipu ćelija, deli se na: sitnoćelijski karcinom pluća (mikrocelularni, SCLC) i nesitnoćelijski karcinom (nemikrocelularni, NSCLC).
Nesitnoćelijski karcinom pluća čini približno 80% svih slučajeva raka pluća. Veoma je važno odrediti tip karcinoma pluća, jer je lečenje različito.
UZROCI I FAKTORI RIZIKA
Pušenje je u najvećem broju slučajeva glavni i najpoznatiji faktor rizika. Rizik se povećava sa brojem popušenih cigareta i dužinom pušačkog staža, naročito ako čovek počne da puši kao mlad.
Cigarete sa filterom i manje katrana, mogu donekle smanjiti rizik, ali rizik je i dalje znatno veći nego kod nepušača. Ukoliko prestanete da pušite odmah, rizik se smanjuje i nakon oko 15 godina, šanse da se razvije ova bolest su iste kao kod nepušača.
Smatra se, da pasivno pušenje povećava rizik, ali je znatno manji nego kod pušača.
Osobe koje puše lulu ili cigarete (tompuse) imaju manji rizik da razviju rak pluća, ali ipak veći u poređenju sa nepušačima. Međutim, kod ovih osoba češće nastaje rak usne duplje.
AEROZAGAĐENJE KAO FAKTOR RIZIKA
Aerozagađenje, ima značajnu ulogu u nastanku raka pluća, što je povezano sa stalnom tendencijom porasta organskih i neorganskih materija u atmosferi. Takođe, izvestan broj zanimanja nosi rizik za nastajanje bolesti.
Osobe koje su u kontaktu sa azbestom, naročito ako su pušači imaju veće šanse da obole od raka pluća. Nizak nivo izlaganja azbestu blago povećava rizik, dok jače izlaganje azbestu nosi i veći rizik. Azbest posebno povećava rizik od nastanka raka plućne maramice.
Kontakt sa određenim hemikalijama i supstancama kao što su prirodni gas radon, uranijum, hrom i nikl može uzrokovati rak pluća.
Genetska predispozicija u nekim porodicama češće dovodi do obolevanja od raka uopšte, pa i raka pluća.
SIMPTOMI I RANO OTKRIVANJE
Na žalost, rana dijagnostika raka pluća nije moguća. U trenutku kada se pojave prvi simptomi rak je obično već proširen na okolne strukture. Danas, još uvek ne postoje markeri u krvi koji bi bili dovoljno specifični za rak pluća.
U pojedinim centrima u Srbiji dostupne su napredne dijagnostičke tehnologije kao što je autofluoresentna bronhoskopija, bronhoskopija uskog snopa svetlosti i endobronhijalni ultrazvuk, koji mogu detektovati vrlo rani stadijum raka pluća, kada je bolest potpuno izlečiva.
KAKO SE DIJAGNOSTIKUJE RAK PLUĆA?
Bolesnici se najčešće javljaju lekaru opšte prakse koji pored fizikalnog pregleda može uputiti pacijenta na rendgensko snimanje pluća i mikroskopski pregled ispljuvka. Dijagnostički postupci, sa ciljem da se tačno utvrdi vrsta raka i da se odredi stepen proširenosti su mnogobrojni. Najčešće su to: bronhoskopija, CT skener, magnetna rezonanca, medijastinoskopija, biopsija pluća, pet skener, ultrazvuka, scintigrafija kostiju.
LEČENJE
Lečenje raka pluća zavisi od: vrste raka (histološkog tipa tumora), veličine i lokalizacije tumora, stepena proširenosti oboljenja, opšteg zdravstvenog stanja bolesnika i pridruženih bolesti. Svaki pacijent je priča za sebe i način lečenja je strogo individualan.
VRSTE LEČENJA
Rak pluća se leči hirurški (operacijom), radioterapijom (zračenjem) i hemioterapijom (citostaticima). Ove metode se mogu sprovoditi izolovano ili zajedno. Ni jedna operacija ili procedura se ne preduzima bez pristanka bolesnika.
HIRURŠKO LEČENJE RAKA PLUĆA (OPERACIJA)
Tip operacije koji će se odabrati zavisi od veličine i lokalizacije tumora, kao i od rezultata pregleda plućne funkcije. Može se uraditi uklanjanje jednog celog plućnog krila, uklanjanje režnja pluća, ili samo malog dela pluća (klinasta resekcija- kod bolesnika koji imaju i neko drugo plućno oboljenje).
RADIOTERAPIJA (ZRAČNA TERAPIJA)
Zračna terapija leči rak koristeći zrake visoke energije koji uništavaju ćelije raka, dok u isto vreme u veoma maloj meri nanose štetu normalnim ćelijama. Primenjuje se kada se zbog odmaklog stadijuma bolesti ne može pristupiti operativnom lečenju ili u slučajevima kada se radi o tumorskom zahvatanju dušnika i velikih disajnih puteva. Ponekad se zračna terapija primenjuje i nakon operacije, ali samo u slučajevima kada su tumorom zahvaćene limfne žlezde sredogruđa.
Neželjeni efekti (nuspojave) zračne terapije su:
- Mučnina i povraćanje (mogu se ublažiti lekovima koji se nazivaju antiemetici),
- Bolovi u grudnom košu,
- Gubitak apetita (obroci se mogu zameniti visokokaloričnim napicima),
- Otežano ili bolno gutanje (traje nekoliko dana, a nastaje kao posledica ozračenosti jednjaka. U takvim slučajevima obično pomaže uzimanje hladnijeg mleka ili jogurta),
- Zamor, malaksalost kao i simptomi slični gripu (jeza drhtavica, povišena telesna temperatura).
Intenzitet nuspojava zavisi od doze zračenja koja se prima i dužine terapije. Neželjeni efekti se nakon terapije postepeno ublažavaju i nestaju.
HEMIOTERAPIJA (CITOSTATSKA TERAPIJA)
Hemioterapija predstavlja upotrebu antikancerskih (citotoksičnih) lekova u cilju uništenja ćelija raka. Lekovi se ponekad daju u obliku tableta, ali se mnogo češće primenjuju u obliku venskih infuzija.
Hemioterapija traje nekoliko dana, zatim sledi period odmora od nekoliko nedelja da bi se organizmu omogućio oporavak. Broj ciklusa zavisi od vrste raka i od reakcije na lečenje.
Neželjeni efekti (nuspojave) hemioterapije su:
- leukopenija (smanjenje broja belih krvnih zrnaca), zbog čega se 7 do 15 dana nakon primene citostatika kontroliše krvna slika;
- anemija – u lakšim slučajevima leči se uzimanjem odgovarajućih lekova, a u teškim se daje transfuzija;
- mučnina i povraćanje – mogu se ublažiti ili ukloniti lekovima antiemeticima;
- gubitak kose – iako privremena pojava, veoma nepovoljno utiče na psihičko stanje pacijenta. Kosa najčešće ponovo izraste tri do šest meseci nakon terapije;
- gubitak apetita – obrok treba zameniti visokokalorijskim napicima ili uzimati kuvanu mekanu ili pasiranu hranu;
- osetljivost usne duplje, ulceracije i krvarenja, ukoliko se pojave, mogu se ublažiti ili ukloniti ispiranjem usta dezinfekcionim sredstvima;
- podložnost infekcijama je česta; može se pojaviti povišena telesna temperatura (preko 38ºC);
- zamor i malaksalost individualne su pojave. Dok neki bolesnici imaju osećaj da mogu voditi normalan život za vreme lečenja, ima i onih koji se osećaju veoma umorno i moraju usporiti ili odložiti svoje fizičke aktivnosti.
CILJANO LEČENJE
Biološka terapija je relativno novi pristup lečenju malignih bolesti i podrazumeva primenu monoklonskih antitela ili tzv. malih molekula.
Biološka terapija naziva se još i ciljanom terapijom jer ciljano uništava maligne ćelije, bez negativnog uticaja na zdrave. Zato, primena bioloških lekova nije povezana s nuspojavama karakterističnim za primenu hemioterapije.
Neke tumorske ćelije na svojoj površini imaju izražene antigene na koje se može ciljano delovati monoklonskim antitelima. Vezivanjem monoklonskih antitela za molekule koji se specifično nalaze na površini maligne ćelije aktivira se imunski sistem koji uništava tumorske ćelije.
Male molekule ulaze direktno u tumorsku ćeliju gde utiču na procese rasta tumora i ometaju njegovo širenje na udaljena mesta (metastaziranje).
Postoje i monoklonska antitela koja ciljano uništavaju tumor delujući na proces stvaranja krvnih sudova.
LASERSKA TERAPIJA I STENTOVI
Ponekad rak pluća stvara osećaj otežanog disanja i gušenja, najčešće zbog začepljenja dušnika i velikih disajnih puteva tumorskim rastom. Ukoliko se tumor može ukloniti, to se najčešće sprovodi laserskom terapijom.
Laserska terapija ne odstranjuje tumor u potpunosti, ali eliminiše simptome. Ona se obično izvodi u opštoj anesteziji, putem bronhoskopije, i obično nema većih neželjenih efekata.
Ponekad je suženje i zatvaranje disajnog puta izazvano pritiskom na njega spolja pa se za uklanjanje te pojave primenjuje mala naprava zvana stent. On se postavlja u unutrašnjost disajnog puta kako bi ga držao otvorenim, ostaje u njemu stalno i ne izaziva veće poteškoće.
NAJVAŽNIJI I NAJČEŠĆI SIMPTOMI SU:
- Uporan kašalj ili promena karaktera hroničnog kašlja,
- Iskašljavanje sukrvičavog ili krvavog ispljuvka,
- Bol u grudima pri kašljanju ili dubokom disanju,
- Otežano disanje,
- Upala pluća koja ne prolazi posle terapije ili upale pluća koje se ponavljaju na istom mestu,
- Gubitak apetita i telesne težine.
U trenutku kada se pojave prvi simptomi rak je obično već proširen na okolne strukture.
Ponekad se zračna terapija primenjuje i nakon operacije, ali samo u slučajevima kada su tumorom zahvaćene limfne žlezde sredogruđa.
Biološka terapija naziva se još i ciljanom terapijom jer ciljano uništava maligne ćelije, bez negativnog uticaja na zdrave.
