Karcinom debelog creva je podmukla bolest. Obično se simptomi javljaju tek u odmakloj fazi bolesti i nisu uvek specifični za karcinom debelog creva. Simptomi ove bolesti su bol u trbuhu, gubitak na telesnoj težini, promene u izgledu stolice (stolica kao „olovka”), krv u stolici, opstipacija i sl.
Rak debelog creva je bolest koja ima, kako se u stručnim krugovima naziva, multifaktorijalnu etiologiju. Nastaje kombinovanim uticajem promena u genskom sistemu ćelija uz delovanje faktora sredine i određenih životnih navika.
U svetu godišnje oboli više od milion ljudi od karcinoma debelog creva. U Srbiji je taj broj oko 4 000 novo obolelih godišnje. Oko 35% obolelih se dijagnostikuju i metastatskoj fazi bolesti. Po svojoj učestalosti karcinom debelog creva je jedan od tri najučestalija maligna tumora uopšte. U ranim stadijumima procenat izlečenja je preko 90% (stadijum I i II). U stadijumu III, kada se bolest proširi u okolne limfne žlezde, procenat izlečenih je oko 70%. U metastatskoj fazi bolesti procenat izlečenih ne prelazi 5%.
Obično se javlja kod osoba starijih od 50 godine (90%). Karcinom kolona je nešto učestaliji kod žena dok je karcinom rektuma učestaliji kod muškaraca. Javlja se kod osoba koje imaju nizak nivo dnevne fizičke aktivnosti i odredjeni tip ishrane (bogate mastima). Javlja se češće i kod osoba koje imaju određene druge bolesti digestivnih organa kao što je polipoza creva itd.
Jedna od novih generacija lekova u onkologiji, monoklonalna antitela, deluju na određene receptore ćelije preko kojih se aktivira ili prenosi signal kaskadnim putem što vodi deobi ćelije. Druga grupa novih lekova, inhibitora tirozin kinaze, koji kao ,,mali molekuli’’, jednostavno ulaze u ćeliju, blokiraju ciljni enzim unutar citoplazme ćelije, i prekidaju dalji prenos signala.
Možemo uraditi sledeće da smanjimo rizik od nastajanja ovog malignog tumora: uklanjanje polipa, posebno adenomatoznih, koji se detektuju i uklanjaju pregledom koji se naziva kolonoskopija. To znači da svaka osoba starija od 50 godina treba da uradi ovaj pregled; preći na ishranu oskudnu mastima a bogatu voćem, povrćem i namirnicama bogatim vlaknima; fizička aktivnost i kretanje ne manje od 3 km dnevno.
Karcinom debelog creva se može rano otkriti tzv. „screening” pregledima u koje spadaju pregled od strane lekara završnog dela develog creva, prstom, test na okultno ktvarenje u strolici (FOBT) i kolonoskopski pregled. Intenzivno se istražuje mogućnost detekcije mutacija odredjenih gena (npr. K-RAS gen) u stolici koji mogu da ukažu na početak razvoja karcinoma debelog creva, no to za sada nije uvedeno u rutinsku praksu.
Karcinom debelog creva je podmukla bolest. Obično se simptomi javljaju tek u odmakloj fazi bolesti i nisu uvek specifični za karcinom debelog creva. Simptomi ove bolesti su bol u trbuhu, gubitak na telesnoj težini, promene u izgledu stolice (stolica kao „olovka”), krv u stolici, opstipacija i sl.
U ranim stadijumima hirurgija je metoda izbora. U stadijumu kada se bolest proširi na okolne limfne žlezde primenjuje se kombinovano lečenje anti – tumorskim lekovima, zračenjem i hirurgijom, dok je u metastatskom stadijumu bolesti lečenje uglavnom anti – tumorskim lekovima.
Bolest je izlečiva u ranom stadijumu i u stadijumu proširenosti bolesti na okolne limfne žlezde. U metastatskoj fazi bolest nije izlečiva ali se može blokirati i sprečiti dalji razvoj bolesti godinama primenom anti-tumorskih lekova. Svake godine otkrivaju se novi efikasniji lekovi koji dodatno utiču na produženje života obolelih. U oko 15% bolesnika sa metastskim karcinomom debelog creva, primena novih lekova uz kombinovano lečenje hirurgijom može dovesti i do izlečenja bolesti. Zadatak istraživanja koja su u toku je da taj procenat u narednom periodu bitno povećamo.
Onkologija je danas multidisciplinarna oblast. U donošenju odluke o lečenju bolesnika učestvuju zajedno hirurg, radioterapeut, medikalni onkolog, patolog, a po potrebi i drugi specijalisti. Da bismo bolesnika lečili najbolje, moramo da znamo šta ćemo prvo primeniti – da li će to biti hirurgija, hemioterapija, radioterapija ili ćemo ići kombinacijom određenih disciplina. Napredak u onkologiju je vezan za razvoj farmaceutske industrije, a posebno za razvoj molekularne biologije. Danas mnogo više znamo šta se dešava unutar ćelije – kako se aktivira proces transformacije normalne ćelije u malignu ćeliju, kako se ti procesi dalje odvijaju unutar ćelije do genetskog materijala, šta se dešava sa genetskim materijalom, zašto ćelija ulazi u proces neograničene replikacije itd. Zamislite jedan kaskadni put aktivacije ćelije od normalne do maligne pa i dalje do formiranja metastaza. Na tom putu sve je više poznatih, otkrivenih mesta, ili meta, koja savremenim lekovima možemo direktno da ,,gađamo’’. Jedna od novih generacija lekova u onkologiji, monoklonalna antitela, deluju na određene receptore ćelije preko kojih se aktivira ili prenosi signal kaskadnim putem što vodi deobi ćelije. Druga grupa novih lekova,inhibitora tirozin kinaze, koji kao ,,mali molekuli’’, jednostavno ulaze u ćeliju, blokiraju ciljni enzim unutar citoplazme ćelije, i prekidaju dalji prenos signala. Generacije citostatskih lekova sintetizovanih pre 2000, godine su bili manje selektivni i prilikom uništenja malignih ćelija, je bivao uništen i deo zdravih ćelija.Samim tim, podnošenje tih lekova za bolesnika je bilo teže. Novi lekovi se odlikuju selektivnošću, gađaju tačno pojedina mesta u tumorskoj ćeliji i, prekidajući kaskadni put signala, sprečavaju deobu malignih ćelija. Samim tim što su selektivni, imaju mnogo manje neželjenih dejstava na bolesnika. Ovo praktično znači da je sa povećanjem mogućnosti kombinovanja lekova, primene većih doza, davanja lekova sekvencionalno u više terapijskih linija i bitno poboljšan efekat lečenja.
napisao: Dr. med. sc. Ivan Popov,
Internista-onkolog, Naučni savetnik za kliničku onkologijuInstituta za onkologiju i radiologiju Srbije
