Karcinom debelog creva (kolorektalni karcinom) se nalazi na trećem mestu po učestalosti svih karcinoma kod muškaraca i na drugom mestu kod žena. U svetu se godišnje dijagnostikuje oko milion novih bolesnika što je skoro 10% od svih novodijagnostikovanih karcinoma. Učestalost je nešto veća kod muškog pola. Oko 60% obolelih je u razvijenim zemljama. Skoro 70% bolesnika je u trenutku dijagnoze starije od 65 godina.
Od ovog karcinoma godišnje u svetu umire oko 608,000 ljudi što ga stavlja na četvrto mesto po uzoku smrtnosti od svih karcinoma.Povećan rizik za nastanak ove bolesti imaju gojazne osobe, oni sa smanjenom fizičkom aktivnosti, osobe koje hranom unose veće količine masti životinjskog porekla i crvenog mesa, osobe sa smanjenim unosom vlaknastih materija, alkoholičari, pušači, osobe operisane zbog karcinoma debelog creva ili olipa, oni koji u porodici imaju osobu obolelu od karcinoma debelog creva ili polipa, kao i osobe koje se leče zbog upalnih bolesti creva.
Simptomi karcinoma debelog creva zavise od mesta gde se tumor nalazi. Karcinom debelog creva se najčešće nalazi u levoj polovini debelog creva.
Simptomi karcinoma debelog creva
Tumori sa desne strane debelog creva ne dovode često do potpunog zastoja stolice i gasova jer je širina debelog creva sa desne strane veća nego sa leve, a i sama stolica koja iz tankog dolazi u debelo creva je tečnija. Tumori sa desne strane se često otkivanju i do 2 godine od početka prvih simptoma, a najčešće tegobe koje imaju ovi bolesnici su slabost, malaksalost i brzo zamaranje koji nastaju zbog malokrvnosti (usled dugotrajnog nevidljivog krvarenja iz tumora).
Širina leve polovine debelog creva je manja, a tumori rastu prema unutra i sužavaju lumen (šupljinu) debelog creva. Kod ovih bolesnika često se javlja bol nakon uzimanja hrane, promene u ritmu pražnjenja stolice, kao i nadimanje. Krvave stolice sa svežom krvi oko stolice ukazuju na tumor koji se nalazi bliže izlaznom delu debelog creva, a što je krv svetlija to je tumor bliže izlaznog dela. Promene lokalizovane u završnom delu debelog creva osim krvavih stolica dovode i do pojave prolivastih stolica, zatvora kao i lažnih poziva na stolicu. Navedeni simptomi nisu specifični za kolorektalni karcinom, već mogu biti posledica i drugih stanja i oboljenja. Karcinom debelog creva je česta bolest sa dugim vremenom nastanka, a rano otkrivanje je direktno povezano sa dobrim preživljavanjem. Godine su značajan faktor rizika za razvoj karcinoma debelog creva koji je relativno redak u dobi ispod 50 godina.
Većina ovih tumora se razvija iz dobroćudnih polipa (izraslina na sluznici debelog creva) kod bolesnika koji nemaju faktore rizika za ovu bolest pa je od velike važnosti rano otkrivanje polipa i njihovo otklanjanje. Brojne kliničke studije govore u prilog smanjenja smrtnosti od raka debelog creva ukoliko se urade testovi koji omogućavaju da se otkrije postojanje polipa ili tumora kod osoba koji nemaju nikave tegobe – tzv. skrining. Testovi za skrining karcinoma debelog creva uključuju pregled stolice na skriveno krvarenje koje nije vidljivo golim okom (okultno krvarenje ), rendgensko snimanje debelog creva i pregled debelog creva kolonoskopijom.
Pregled stolice na skriveno krvarenje (Faecal Occult Blood Test, FOBT) se zasniva na tome da se na površini promena (karcinoma ili polipa) nalaze osetljivi krvni sudovi koji krvare, te je i 2 ml krvi dovoljno da se u stolici otkriju tragovi krvi koji se okom ne mogu primetiti. S obzirom na mogućnost pojave lažno negativnog nalaza, ovaj test treba raditi jednom godišnje kod osoba starijih od 50 godina.
Kolonoskopija je metoda kojom se aparat sa kamerom uvlači kroz čmar i na monitoru pregleda unutrašnjost debelog creva i uzima uzorak za analizu sa promena ukoliko se nađu. Kolonoskopija je rezervisana za one osobe koje imaju pozitivan FOBT, kao i one sa povećanim rizikom. Kod bolesnika koji imaju simptome karcinoma debelog creva, kolonoskopija je metoda izbora, jer osim utvrđivanja lokalizacije tumorske mase omogućava uzimanje isečaka kao i otkrivanje drugih promena u debelom crevu. Rendgensko snimanje debelog creva treba raditi u skriningu ukoliko se kolonoskopijom ne može pregedati celo debelo crevo, a negativna strana ove metode je što se ne može uzeti uzorak za analizu niti skinuti polip.
Kod bolesnika koji imaju simptome karcinoma debelog creva, kolonoskopija je metoda izbora, jer osim utvrđivanja lokalizacije tumorske mase omogućava uzimanje isečaka kao i otkrivanje drugih promena u debelom crevu. Tumorski marker CEA ( karcinoembrinalni antigen) ima ulogu u preoperativnoj pripremi bolesnika i kasnijem praćenju, ali nema ulogu u postavljanju dijagnoze, jer povišene vrednosti ovog markera nisu strogo vezane za karcinom debelog creva. Nakon postavljanja dijagnoze karcinoma debelog creva potrebno je uraditi dopunska ispitivanja u cilju otkrivanja eventualne proširenosti bolesti na druge organe i odluke o daljem lečenju.
Određivanje stadijuma bolesti
„Stejdžing” ili određivanje stadijuma bolesti uključuje informaciju koja se dobija od patologa, nakon što je patolog pregledao pod mikroskopom hirurški uklonjen deo tumora. Odluka o terapiji se postavlja na osnovu proširenosti bolesti u trenutku otkrivanja karcinoma debelog creva.
Kada je bolest otkrivena u stadijumima lokalizovane bolesti (bolest se nije proširila na druge organe), prvi izbor lečenja je hirurgija sa odstranjenjem zahvaćenog dela debelog creva i pripadajućim limfnim žlezdama. U stadijumu kada se bolest proširila na limfne žlezde primenjuje se kombinovano lečenje –antitumorski lekovi, zračenje, hirurgija dok se u metastatskoj fazi bolesti uglavnom primenjuju anti tumorski lekovi.
Hemioterapija je način lečenja karcinoma debelog creva u kojem se primenjuju lekovi koji uništavaju ćelije tumora. Ovi lekovi deluju na ćelije tumora, ali i na druge ćelije u organizmu koje se ubrzano dele. Zato se ovi lekovi nazivaju citostatici. Citostatici se primenjuju u određenim vremenskim razmacima (ciklusima) kako bi se omogućio oporavak zdravih ćelija. Dužina lečenja zavisi od vrste hemioterapije i stadijuma bolesti, i najčešće traje 3 do 6 meseci. U periodu primanja ovih lekova mogu se javiti neželjeni efekti (gubitak kose, proliv, mučnina i povraćanje, osip, poremećaji krvi, zamor i malaksalost).Odluku o primeni hemioterapije donosi lekarski konzilijum, uz saglasnost bolesnika.
Biološka terapija nov je pristup u lečenju malignih bolesti. Zasniva se na poznavanju biologije i načina funkcionisanja malignih ćelija što omogućava ciljano delovanje lekova na ključna mesta u procesu rasta, razvoja i širenja tumora. Primenom biološke terapije moguće je uticati na normalizaciju ili modifikaciju molekularnih procesa u tumorskom tkivu.
Biološka terapija podrazumeva primenu monoklonskih antitela ili tzv. malih molekula. Monoklonska antitela su veliki molekuli koji svoje dejstvo ispoljavaju na površini maligne ćelije, dok tzv. mali molekuli ulaze u nju. Biološka terapija naziva se još i ciljanom terapijom jer ciljano uništava maligne ćelije, bez negativnog uticaja na zdrave. Stoga primena bioloških lekova nije povezana s neželjenim efektima karakterističnim za primenu hemioterapije (gubitak kose, mučnina i povraćanje, smanjenje broja belih krvnih zrnaca).
Savremeni pristup lečenju
Neke tumorske ćelije na svojoj površini imaju izražene antigene na koje se može ciljano delovati monoklonskim antitelima. Vezivanjem monoklonskih antitela za molekule koji se specifično nalaze na površini maligne ćelije aktivira se imunološki sistem koji uništava tumorske ćelije. Male molekule zbog svoje veličine ulaze direktno u tumorsku ćeliju gde utiču na procese rasta tumora i ometaju njegovo širenje na udaljena mesta (metastaziranje).
Postoje i monoklonska antitela koja ciljano uništavaju tumor delujući na proces stvaranja krvnih sudova. Angiogeneza je proces stvaranja novih krvnih sudova. Ovaj proces uključuje različite vrste ćelija i zahteva balans između mnogih faktora u organizmu – sa jedne strane onih koji pospešuju angiogenezu (proangiogenih), a sa druge strane onih koji je stopiraju (antiangiogenih).
Solidni tumor ne može da poraste preko veličine od 1-2 mm ukoliko ne razvije sopstvenu mrežu krvnih sudova putem koje će se snabdevati hranom i kiseonikom. Porast koncentracije proangiogenih faktora u odnosu na antiangiogene faktore dovodi do „angiogenog okidanja”, stvaranja krvnih sudova u tumoru, čime se omogućava dalji znatno brži rast tumora, kao i širenje tumora u druge organe (metastaziranje) putem krvi. Anti-angiogena terapija se zasniva na sprečavanju (inhibiciji) rasta novih krvnih sudova i povlačenju (regresiji) novonastalih nezrelih krvnih sudova tumora blokiranjem proangiogenih faktora.
Više informacija možete pronaći na sajtu www.onkonet.rs
