Trovanje radijacijom odnosno radijacijska bolest nastaje nakon izlaganja tela gama ili x zracima koji oštećuju ćelije organizma a ukoliko je energija visoka uzrokuju smrt ćelije.
Napeta i zastrašujuća miniserija kanala HBO, Černobilj, predstavlja ekranizaciju katastrofe koja se dogodila u sovjetskoj nuklearnoj elektrani u aprilu 1986. U krupnom planu gledamo zaposlene i osoblje za hitne intervencije koji su izloženi ogromnim dozama zračenja i posledice toga izlaganja kroz akutni radijacijski sindrom.
Dr Fred Metler, stručnjak za radijaciju koji je bio vođa tima za efekte po zdravlje Međunarodnog projekta Černobilj i višedecenijski predstavnik SAD u Naučnom odboru UN o efektima atomske radijacije, razgovarao je sa novinarima portala WebMD i dao neka pojašnjenja u vezi sa ovom temom koja nas sigurno sve interesuje.
Trovanje radijacijom-efekti na organizam
Trovanje radijacijom, tj. radijacijske bolesti nastaje nakon izlaganja tela gama ili x zracima, kada dolazi do njihove penetracije kroz kožu, apsorpcije i do deponovanja energije u ćelijama. Ukoliko je ta energija veoma visoka, dolazi do smrti ćelija.
Nisu, međutim, svi delovi ljudskog organizma podjednako osetljivi na zračenje – ćelije mozga su veoma otporne, dok su koštana srž i digestivni trakt veoma osetljivi. Pri izlaganju niskim do srednjim dozama zračenja prvo strada koštana srž; ukoliko se ne sprovede terapija u roku od nekoliko dana do nekoliko nedelje prestaje stvaranje belih krvnih zrnaca, čija je uloga da nas štite od infekcije.
Nešto veća doza zračenja dalje utiče na digestivni trakt, dolazi do dijareje i gubitka tečnosti i elektrolita; daljim povećanjem doze i drugi sistemi u organizmu postaju ugroženi. Treba imati u vidu da u nesrećama ovog tipa većina ljudi ne stoji mirno sve vreme, tako da su neki delovi tela izloženiji štetnom zračenju od drugih. Ukoliko ne dođe do penetracije zračenja dublje u kožu, nastaju oštećenja na njenog površini. Ono što se desilo mnogim osobama u Černobilju bilo je oštećenje koštane srži i opekotine na koži; mikrobi lako prolaze kroz oštećenu kožu, a nema belih krvnih zrnaca za borbu protiv njih.
Koja doza zračenja je dovoljna da usmrti čoveka?
Nivo zračenja iz prirode je oko 3 milisiverta, što je indikacija relativnog oštećenja organizma. Da bi došlo do akutne radijacijske bolesti potrebno je više od 1 siverta.
Na primer, ako biste u istom trenutku dobili 100 CT zračenja celog tela, to bi bilo dovoljno da vas dovede do donje granice blage akutne radijacijske bolesti. Međutim, ako biste to zračenje dobili kroz duži vremenski period situacija je drugačija, jer naš organizam ima sposobnost da popravi samog sebe i na tome se zasniva i primena zračenja u terapiji kancera.
Među osobljem za hitne intervencije 1-2 osobe su preživele primljenu dozu od skoro 8 siverta, dok niko nije uspeo da preživi doze zračenja preko 10 siverta. Na ovom nivou dolazi do otkazivanja bubrega i pluća, oštećenja creva i razaranja koštane srži.
Ako dođe samo do oštećenja koštane srži, šanse za izlečenje su velike. U Černobilju su 134 osobe imale akutnu radijacijsku bolest, od kojih je samo 29 umrlo.
Trovanje radijacijom-simptomi
Ukoliko se u kratkom vremenskom periodu primi doza zračenja od preko 3 siverta javlja se crvenilo na koži unutar nekoliko sati od izlaganja. Ubrzo potom se javlja i mučnina i ponekad povraćanje.
Da li su ozračeni ljudi zarazni?
U Černobilju su ljudi bili prekriveni radioaktivnom prašinom. Oni koji su radili u dispanzerima za zbrinjavanje su takođe primili određenu dozu zračenja, jer ta prljavština emituje gama zrake, ali na sreću su te doze manje od zračenja običnog skenera. Ljudi sa akutnom radijacijskom bolešću se stavljaju u izolaciju ne zato što su zarazni, već radi njihove zaštite, oni nemaju koštanu srž koja može da se bori protiv infekcije i ne smeju biti u blizini mikroba.
Postoji li lek?
Ako je osoba izložena nižim dozama zračenja odmah treba uvesti antibiotike. Na taj način se uništavaju mikrobi koji bi, u slučaju oštećenja sluznice digestivnog trakta, mogli da pređu u krv. Ako dođe da pada trombocita daje se transfuzija. Može se dati i lek pod imenom CSF, koji stimuliše produkciju belih krvnih zrnaca. Kada je ostalo dovoljno koštane srži i osoba primi lek CSF, najverovatnije će preživeti.
Koja je uloga joda?
Jod je značajna komponenta dešavanja u samom nuklearnom reaktoru. Ukoliko se tokom nesreće oslobode radioaktivna jodna isparenja, ona se apsorbuju preko kože ili udišu, ali se ne mogu videti niti osetiti. Kada se jod unese u organizam odlazi pravo u štitnu žlezdu, a zračenje štitne žlezde, posebno kod dece, dovodi do karcionoma žlezde.
Međutim, ukoliko se tri sata pre izlaganja u organizam unese kalijum-jodid, on blokira 100% radioaktivnog joda da ne ode u štitnu žlezdu. Čak i ako se unese u isto vreme kad i radioaktivni jod, pomoći će, međutim 24 sata kasnije neće mnogo značiti, jer je radioaktivni jod već ušao u žlezdu.
Koliko je vremena potrebno za oporavak?
Brzina oporavka zavisi od primljene doze, pa se tako osobe sa oštećenom koštanom srži oporavljaju unutar 2-3 meseca. Postoji jedna stvar koja se ne dešava odmah, a to je katarakta, koju dobije većina ljudi sa akutnim radijacijskim sindromom. Takođe je većina osoba iz Černobilja bilo sterilno jedno određeno vreme, ali su kasnije dobili decu.
Urađeno je i dosta istraživanja na temu mogućih genetskih mutacija kod osoba koje su bile izložene zračenju. Nema dokaza da do njih dolazi ni kod dece izlečene od karcinoma i lečene zračenjem ni kod preživelih nakon atomskog napada.
Šta je sa povećanim rizikom od nastanka karcinoma?
Bilo je prijava o porastu broja karcinoma za nekih 25%, ali je ovaj podatak neosnovan, jer ne postoje tačni početni podaci o incidenci oboljevanja od karcinoma u ovoj regiji pre nuklearne nesreće. Vođenje ovih registara je počelo tek nakon nesreće. Očekivali smo da vidimo jasan porast broja leukemija, ali to definitivno nije pokazano.
Za poređenje, u Japanu je tokom Drugog svetskog rata prosečna doza zračenja od bombi bila 230 milisivera. Naučnici su tokom 60 godina pratili preko 80.000 preživelih i utvrdili da je svega 500 smrti bilo posledica oboljevanja od karcinoma.
