Sleep apnea je kratkotrajni prestanak disanja, a tzv. “sleep apnea” tj. apneja u snu, je kratkotrajni prekid disanja tokom sna (opstruktivnog ili centralnog tipa). Smatra se da je poremećaj klinički značajan ako se tokom noći javi više od 5 ovakvih zastoja na sat spavanja, i ako oni pojedinačno traju 10 sekundi ili više. Prekidi disanja mogu se ponoviti i do sto puta tokom noći.
autor: dr Milica Vukićević
Svaki dvadeseti čovek pati od sleep apnea-e, tj. 5-10% opšte populacije. Kod onih sa neregulisanom arterijskom hipertenzijom ovaj poremećaj se javlja kod čak 35-50% slučajeva. Kod koronarnih bolesnika, tj. onih sa “suženjima na krvnim sudovima srca” sleep apnea se javlja u 30% slučajeva, kao i kod 15-55% bolesnika sa srčanom slabošću. Sleep apnea se 2-3 puta češće javlja kod muškaraca nego kod žena, a značajan broj slučajeva se otkriva i kod dece.
Kako prepoznati poremećaj?
Ovaj problem je najčešće prepoznat od strane partnera osobe koja spava, a najčešće je prepoznatljiv po glasnom i snažnom hrkanju. Koliko je glasno i često hrkanje i u kojoj meri ono utiče na san drugog partnera, neka su od pitanja koja mogu biti značajna u postavljanju sumnje na ovaj poremećaj.
Osobe sa sleep apnea-om često imaju nemiran san, prekide sna, ponekad i osećaj “davljenja”, izraženo znojenje, noćne more, problem sa kontrolom mokrenja, gastroezofagealni refluks. Ove osobe se ujutro često bude sa “suvim” ustima, preznojeni, sa jutranjom glavoboljom i mučninom. Tokom dana se osećaju umorno, iscrpljeno i malaksalo, bez obzira na prethodno trajanje spavanja. Česta je pojava nedostatak pažnje i koncentracije, seksulana disfunkcija, sklonost ka pospanosti tokom vožnje, uporna neregulisana arterijska hipertenzija kod onih koji od nje već boluju, a ređe pojave su gubitak sluha, kratkotrajni gubici pamćenja i pojava halucinacija.
Neretko ovaj problem ostaje neprepoznat u situacijama kada druga osoba nije prisutna da primeti ove znake, ali simptomi kao što su hornični umor, iscrpljenost, glavobolja, nedostatak pažnje i koncentracije, depresija, smanjen libido, treba da pobude sumnju na moguće postojanje sleep apnea-e.
Šta proizvodi zvuk hrkanja?
Uzrok ovog kratkotrajnog prekida disanja su mišići u zadnjem delu grla, koji inače imaju funkciju da pridržavaju resicu, nepce, jezik i krajnike, ali se tokom sna opuste i tom prilikom dolazi do suženja disajnih puteva, a posledično i do smanjenog snabdevanja kiseonikom, pre svega mozga. Nakon toga dolazi do “trzanja” tokom spavanja, kada dolazi do ponovnog otvaranja disajnih puteva.
Koji su faktori rizika?
Postoje predisponirajući faktori i tzv. rizične grupe ljudi kod kojih se javlja sleep apnea, a to su stariji (>60 godina života), gojazni, osobe sa metaboličkim sindromom, osobe sa obimom vrata većim od 43cm, srčani bolesnici (osobe sa arterijskom hipertenzijom, atrijalnom fibrilacijom tj. aritmijom apsoutom, srčanim popuštanjem tj. srčanom insuficijencijom), oni kod kojih je u porodici već registrovana sleep apnea, pušači, konzumenti alkoholnih pića, korisnici sedativa/antidepresiva i osobe sa hroničnim zapušenjem nosa.
Kako utvrditi postojanje sleep apnea-e?
Klinički pregled je neophodan ali često ne i dovoljan da bi se utvrdila ozbiljnost poremećaja disanja tokom sna. Zbog toga je po pravilu neophodno napraviti merenje funkcije disanja tokom spavanja pomoću specijalizovanih aparata (tzv. polisomnografija). Heteroanamnestički podaci (partner tokom spavanja) su od posebnog značaja za postavljanje sumnje na ovaj poremećaj. Za određivanje vrste i težine sleep apnee dodatno su značajni hipopnea (smanjenje protoka vazduha ispod 50% tokom sna) i AHI (apnea-hipopnea) indeks-ukupan broj apnea i hipopnea tokom jednog sata sna.
Koje su moguće posledice?
Najznačajnije posledice sleep apnea-e vezane su za povećanu dnevnu pospanost i kardio-vaskularne poremećaje. Dosadašnja istraživanja su pokazala da oni koji imaju sleep apnea-u imaju veći rizik da dobiju arterijsku hipertenziju (osobe sa sleep apnea-om imaju 50% veći rizik za nastanak arterijske hipertenzije), plućnu hipertenziju, srčane artimije (pojava atrijalne fibrilacije tj. aritmije apsolute je 25% češća kod onih sa sleep apnea-om), bolest krvnih sudova srca (kod 70% koronarnih bolesnika je registrovano i postojanje sleep apnea-e) ili moždani udar (osobe sa sleep apnea-om imaju 60% veči rizik od moždanog udara). Kod ovih osoba je češća pojava depresije, impotencije, smanjen je kvalitet života, može doći do razvoja dijabetesa. Najgora posledica nedijagnostikovane sleep apnea-e je smrtni ishod.
Uticaj na srčani mišić
Tokom prekida disanja dolazi do smanjenog snabdevanja krvi kiseonikom, posledično dolazi do razvoja oksidativnog stresa, disfunkcije endotela krvnih sudova, inflamacije i nastanka supstrata za razvoj bolesti krvnih sudova i procesa ateroskleroze, dolazi aktivacije trombocita, kao i do ishemije srčanog mišića.
Mogućnosti lečenja
Najefikasniji vid lečenja apneje je CPAP (kontinuirani pozitivni vazdušni pritisak). U raznim varijantama, postoje i aparati (autoCPAP, BiPAP) koji isporučuju vazduh pod varijabilnim pritiskom, čime prvenstveno olakšavaju proces izdisanja vazduha. Ostale metode lečenja uključuju upotrebu posebnih viličnih proteza, hirurške intervencije, bihevioralne intervencije i upotrebu lekova. Lečenjem sleep apnee smanjuje se i ukupni mortalitet.
