Šta su salvestroli i koliko nam mogu pomoći u borbi protiv karcinoma, pitanje na koje nam nauka tek treba dati odgovor. Postoje pouzdani podaci o efikasnosti salvestrola ali ne i kliničke studije koje bi njihovo delovanje potvrdilo i uvrstilo ovu grupu jedinjenja u protokol lečenja malignih bolesti.
autor: Teodota Tea Antić
Kada su devedesetih godina prošlog veka, naučnici Gerry Potter i Dan Burke detektovali do tada nepoznat enzim CYP1B1, eksprimiran na maligno izmenjenim ćelijama a neprisutan u zdravom tkivu, prepoznata je potreba za sintezom antikancerskih lekova koji bi predstavljali supstrate ovog enzima, pomoću njih se prevodili u svoje aktivne metabolite i na taj način ostvarivali citotoksično delovanje isključivo na maligne ćelije što predstavlja osnovni princip farmakoterapije kancera.
Ipak, polazeći od činjenice da, na dnevnom nivou, u organizmu svakog pojedinca, dolazi do velikog broja genetskih mutacija koje u mogu rezultovati pojavom karcera a da se, pritom, ova bolest ne razvije kod svih ljudi, profesori Poter i Burke želeli su da detaljnije ispitaju postoje li jedinjenja pomenutog mehanizma delovanja sa kojima je organizam u svakodnevnom kontaktu.
Nekoliko godina kasnije, dokazano je da se pomoću enzima CYP1B1 može metabolisati nekolicina jedinjenja prirodno prisutnih u namirnicama. Među prvima, svoj potencijal potvrdio je rezveratrol. Ovo polifenolno jedinjenje, prisutno u crvenom i zelenom voću i povrću ali i drugim biljnim kulturama, još tada se smatralo snažnim antioksidansom i njegov je značaj u ishrani bio dobro poznat.
Ono što je do tada bila nepoznanica jeste da se interakcijom sa enzimom CYP1B1, rezveratrol metaboliše u piceatanol, jedinjenje koje predstavlja inhibitor tirozin kinaza, enzima pomoću kojih deluju brojni faktori rasta malignih ćelija što predstavlja razlog ubrzanog i nekontrolisanog rasta i razvoja karcera.
Inhibicija enzima tirozin kinaza, u sklopu hemioterapije, predstavlja vid ciljane terapije karcinoma i lekovi ovog mehanizma delovanja danas su među vodećima u lečenju pojedinih malignih oboljenja.
Istovetna aktivnost pripisana je i pterosilbenu, derivatu rezveratrola sadržanom najpre u borovnicama. Usledila su potom ispitivanja drugih fitonutrijenata poreklom iz različitih biljnih kultura koja su pokazala identičan mehanizam delovanja. Međutim, iako sličnog mehanizma delovanja, ova jedinjenja, hemijski i etiološki gledano, pripadaju veoma raznorodnim grupama fitonutrijenata, stoga ih je bilo nepodesno klasifikovaliti na osnovu ovih dveju podela te su naučnici odlučili da terminom salvestroli označe sva biološki aktivna jedninjenja koja svoje povoljne efekte ostvaruju konvertovanjem pomoću enzima CYP1B1.
Jedna interesantna anegdota prati ova istraživanja. Naime, Profesori Poter i Burke su, kako bi okarakterisali CYP1B1, iskoristili metaforu „Trojanskog konja“ Antičke legende, smatrajući ih slabom tačkom karcinoma i upoređujući dovitljivost Grka u nameri da zauzmu Troju, sa, kako su procenili, evolutivnim mehanizmom našeg tela tj. specifičnog enzima CYP1B1.
Kako salvestroli štite biljake?
Mnogo toga je u pogledu salvestrola naučnicima i dalje predstavljalo enigmu. Ispostavilo se da sadržaj salvestrola u dveju namirnica iste vrste nije ni približno identičan i da on može izrazito varirati u zavisnosti od spoljšnjih faktora. Zaključeno je da ove materije, nalik komponentama humanog imunskog sistema, imaju ulogu u odbrani biljke od patogena. Naime, ukoliko bi biljka bila napadnuta bakterijom ili gljivicom, to bi prouzrokovalo pojačanu sintezu i nakupljanje salvestrola u delu biljke zahvaćenom infektivnim agensom, ograničavalo i uklanjalo patogen. Takođe, organoleptički je utvrđen gorak ukus ovih materija te je zaključeno da salvestroli u biljaka predstavljaju i zaštitu od predatora.
Da li se salvestroli u organizam unose u dovoljnim količinama ishranom?
Nažalost, uklanjanje ovog specifičnog ukusa vremenom je postalo imperativ ratarstva, voćarstva i povrtarstva. Upotrebom fungicida i insekticida, u cilju povećanja otpornosti biljaka na spoljašnje uticaje, postepeno je dolazilo do smanjivanja količine salvestrola u namirnicama, jer, usled otklanjanja pretnji u vidu mikroorganizama i insekata, biljkama ovaj vid (samo)odbrane nije bio potreban.
Zahvaljujući ovakvim adaptivnim promenama biljaka, određenim studijama je potvrđeno da je u ishrani današnjeg stanovništva prisutno i do 10 puta manje salvestrola u odnosu na količinu ovih materija u ishrani naših predaka pre stotinu godina. Takođe, određena istraživanja ukazuju na činjenicu da se u organski gajenim biljnim kulturama nalazi do 30% više salvestrola u poređenju sa istim vrstama iz konvencionalne proizvodnje što svakako predstavlja način kojim bi se unos ovih jedinjenja mogao povećati.
U organski gajenim biljnim kulturama nalazi do 30% više salvestrola u poređenju sa istim vrstama iz konvencionalne proizvodnje
Da li dijetetski suplementi koji sadrže salvesterol imaju prednost u odnosu na ishranu?
Međutim, izvesno je da sadržaj salvestrola u namirnicama može varirati te i da se, u cilju unošenja odgovarajućih količina ovih jedinjenja, mogu stvoriti suficiti drugih materija prisutnih u namirnicama koje salvestrole sadrže što svakako ne odgovara principima adekvatne balansirane ishrane.
Iz tog razloga se najpouzdanijim načinom za optimalno unošenje ovih materija smatra upravo standardizacija količina salvestrola formulisanjem dijetetskih suplemenata.
Na našem tržištu trenutno nisu prisutni odgovarajući koncentrisani farmaceutski oblici salvestrola koji bi se mogli koristiti za tu namenu ali raduje činjenica o sve većem broju naučnih istraživanja u čijem su fokusu, između ostalog, i utvrđivanje optimalnih doza ovih jedinjenja pri suplementaciji.
Dosad je dokazano da pojedini oligoelementi poput vitamina C, vitamina B3, vitamina B7, magnezijuma i selena mogu potencirati efekte salvestrola.
Kakav je stav nauke o uvođenju salvestrola u terapiju malignih bolesti?
Važno je napomenuti da iako postoje dovoljno ubedljiva pretklinička istraživanja o efektima salvestrola u tretmanu kancera, da još uvek nema pouzdanih podataka iz kliničkih studija koja bi ova jedinjenja mogla uvrstiti u neki od terapisjkih protokola za lečenje karcinoma.
