Pod terminom peptička ulkusna bolest podrazumevaju se oštećenja sluznice želuca i/ ili duodenuma, koja nastaju usled korozivnog delovanja sastojaka želudačnog soka. Do pojave peptičkog ulkusa dolazi kada agresivni faktori ( HCl i pepsin) nadvladaju zaštitne činioce želudačne i duodenalne sluznice.
Simptomi bolesti
Klasičani simptomi bolesti su bol ili neugodnost u gornjem delu stomaka koji se javljaju jedan do tri sata nakon obroka i povezani su sa unosom odeđene vrste hrane. Bol se u slučaju ulkusa duodenuma javlja u intervalu od dva do četiri sata nakon obroka i umanjuje se uzimanjem antacida ili antisekretornih lekova ili, ponovnim unosom hrane.
Pacijenti se često žale na bol u toku noći, koji uzrokuje rano jutarnje buđenje. Bol je periodičan. Nakon perioda od par dana ili sedmica kada bol postoji, sledi asimptomatski period koji može da traje nedeljama ili mesecima. Često se bol javlja sezonski, u proleće i jesen. Ostali nespecifični simptomi poput poraćanja, podrigivanja, abdominalne distenzije, nepodnošenja hrane itd prisutni su kod 40-60% pacijenata. Kod više od trećine pacijenata utvrđena je relativna hipersekrecija HCl.
U slučaju ulkusa želuca javljaju se isti simptomi ali bol nije tipično povezan sa uzimanjem hrane. Pogoršava se posle obroka pa se kod pacijenta može razviti averzija prema hrani što za posledicu ima gubitak u težini. Sekrecija HCl je normalna ili snižena pa upotreba antacida na ublažavanje bola ima manji efekat nego u slučaju duodenalnog ulkusa.
Učestalost bolesti
U poslednjih dvadeset godina smanjuje se incidenca (učestalost) ulkusa duodenuma dok se incidenca ulkusa želuca povećava. Takođe, peptički ulkus je ranije bio češći u muškaraca, dok se u poslednje vreme podjednako javlja kod osoba oba pola što je i razumljivo s obzirom na sve veći broj žena koje su strastveni konzumeri duvana i alkohola. Istraživanja su pokazala da oko 10% stanovništva razvijenih zemalja u određenom trenutku ima ulkusnu bolest, s prevalencom aktivnog ulkusa u oko 1% stanovništva.
Najčešći uzroci
Najčešći uzroci nastanka ulkusne bolesti jesu infekcija H. pylori i upotreba lekova protiv bolova iz grupe nesteroidnih antireumatika (NSAIL). Oko 95% pacijenata sa duodenalnim i 80-85% pacijenata sa želudačnim ulkusom inficirano je H. pylori. Međutim, infekcija ovom bakterijom ne podrazumeva i obavezan razvoj ulkusne bolesti. Ulcerogeni učinak H. pylori, sklonost domaćina ka ulkusu, starost infekcije, prisutnost drugih ulcerogenih faktora, kao što su upotreba NSAIL, stresa, itd. su činioci koji doprinose da se bolest razvije. H. pylori se prenosi oralno-oralnim ili oralnofekalnim putem. Upravo zbog ovakvog načina transmisije, često su inficirani svi članovi porodice.
U osoba koje su u mladosti inficirane ovom bakterijom češće se razvijaju karcinom želuca ili atrofični gastritis sa smanjenim izlučivanjem kiseline dok se u osoba koje su inficirane u pubertetu i kasnije, češće razvija ulkus duodenuma. NSAIL (nesteroidni antiinflamatorni lekovi) povećavaju rizik za nastanak ulkusne bolesti jer njihovom upotrebom dolazi do smanjenja produkcije sluznih prostaglandina koji predstavljaju najvažniji zaštitni faktor sluznice želuca i duodenuma, pa dejstvo agresivnih činilaca lako može da prevlada.
Čak i niske doze NSAIL pogotovu acetilsalicilne kiseline, mogu da dovedu do oštećenja sluznice. Ulkusi izazvani upotrebom NSAIL obično nisu praćeni abdominalnim bolom. Faktori koji povećavaju rizik za nastanak NSAIL-uzrokovanih ulkusa su: starost prelo 60 godina, peptički ulkus u istoriji, ispoljena neželjena dejstva prilikom prethodne upotrebe NSAIL, istovremena upotreba kortikosteroidnih lekova i NSAIL, upotreba visokih doza NSAIL ili kombinovana primena.
Lečenje peptičkog ulkusa
Kamen temeljac savremene terapije čini eradikacija H. pylori infekcije primenom kombinovane antibakterijske terapije i antisekretorne terapije. Eradikaciona terapija se primenjuje u slučaju dijagnostikovanog peptičkog ulkusa kada postoji infekcija H. pylori i negativna anamneze za NSAIL (pacijent nije koristio lekove iz ove terapijske grupe).
Testovi za otkrivanje infekcije H.pylori Za otkrivanje infekcije H. pylori koristi se niz invazivnih i neinvazivnih metoda. Neinvazivnim metodama otkriva se prisutnost H. pylori dokazivanjem njene specifične aktivnosti odnosno enzima ureaze (ureaza izdisajni test), prisutnosti specifičnih antitela u serumu i/ili pljuvački ili, dokazivanjem antigena H. pylori u bolesnikovoj stolici. Invazivnim metodama otkriva se prisustvo bakterije (mikrobiološki pregled, histološki pregled) ili njena aktivnost (brzi test ureaze) u bioptičkim uzorcima želudačne sluznice dobivenim tokom endoskopskog pregleda. Ovi testovi osim za postavljanje dijagnoze, koriste se i za procenu uspešnosti eradikacione terapije.
Terapija ulkusne bolesti
Osnovni terapijski ciljevi lečenja ulkusne bolesti su izlečenje ulkusa i nestanak simptoma kao i prevencija recidiva (ponavljanje bolesti) i komplikacija. Lečenje peptičke ulkusne bolesti zahteva poštovanje određenih pravila:
- Lečenje se mora početi eradikacijom H. pylori.
- Antisekretorna terapija je ključna i osnovna terapija za lečenje neinficiranih bolesnika. Isto tako, predstavlja osnov terapije održavanja, ako je ona potrebna.
- Neophodno je ukloniti sve faktore koji doprinose nastanaku ulkusa na primer, prekinuti upotrebu nesteroidnih antireumatika, pušenje, alkohol itd.
- Ne postoji tačno propisan način ishrane već bolesnik sam mora da otkrije koja mu hrana izaziva tegobe i izbegava je.
