Dijabetes melitus ili šećerna bolest je hronično, progresivno oboljenje koje pokazuje stalni porast broja obolelih. Karakteriše se apsolutnim ili relativnim nedostatkom insulina, poremećajem metabolizma ugljenih hidrata, masti i proteina. Zbog izuzetne rasprostranjenosti sa pravom se može reći da se radi o pandemijskom oboljenju.
auotr: Dr Đorđije Krnjević, internista endokrinolog, Klinički centar Crne Gore
Pretpopstavlja se da u svetu ima oko 400 miliona obolelih. U našoj zemlji blizu 50 000 osoba ima dijabetes, što predstavlja preko 5% populacije, sa tendencijom daljeg porasta. Od ukupnog broja obolelih, preko 90% boluje od dijabetesa tipa 2, a oko 5% se lieči zbog tipa 1. To su dva osnovna tipa šećerne bolesti, a razlikuju se po uzroku nastanka i kliničkim manifestacijama.
Tip 2 – insulin nezavisni dijabetes – najčešći oblik dijabetesa, u kome pankreas proizvodi insulin, ponekad i u većoj količini nego kod zdrave osobe, ali iz nekog razloga, organizam ne može da ga koristi. Glavni faktori rizika nastanka ovog tipa dijabetesa su gojaznost, nepravilna ishrana, smanjena fizička aktivnost, stres, pušenje.
Simptomi povišenog šećera u krvi – hiperglikemije su pojačana žeđ, umor, malaksalost, učestali nagon za mokrenjem, gubljenje na telesnoj masi, zamućenje vida, grčevi u nogama.
Tokom trajanja bolesti hronična hiperglikemija je udružena sa pojavom oštećenja, disfunkcijom kao i sa popuštanjem funkcije različitih organa, a posebno sa oštećenjima oka, bubrega, nerava, srca i krvnih sudova. Te komplikacije često dovode do trajnih invaliditeta, neretko i do smrtnog ishoda.
DIJABETES LEČENJE
Lečenje diabetesa je kompleksno i zahteva upotrebu savremenih agenasa i izuzetnu saradnju, disciplinu i motivisanost samog pacijenta.
Promena životnih navika u smislu pravilne i uravnotežene ishrane i fizička aktivnost su prvi koraci koji se primjenjuju kako u cilju lečenja, tako i u svrhu prevencije. Za razliku od tipa 1 gde medikamentozno liječenje podrazumeva neophodnu primenu insulina, medikamentozno liječenje dijabetesa tip 2 zavisi od mnogo faktora.
IZBOR LEKA
Koji lijek ćemo primeniti zavisi od činjenice da li je i dalje sačuvana sposobnost pankreasa da sekretuje insulin ( tzv. endogena rezerva insulina), od godina života pacijenta, očekivane efikasnosti, prisustva komorbiditeta (neko drugo oboljenje), neželjenih efekata, rizika za razvoj kardiovaskularnog oboljenja i na kraju i same cene koštanja terapije. Kod izbora leka vrlo je važno da on ne povećava rizik za nastanak hipoglikemija, tj naglih padova šećera u krvi, kao i da ima povoljan ili bar neutralan uticaj na nivo krvnog pritiska, masnoća u krvi i telesnu težinu.
Sve oralne antidijabetike možemo podeliti na insulinske sekretagoge (stimulišu lučenje insulin iz pankreasa) i insulinske senzitajzere (poboljšavaju dejstvo insulina).
Kao posebna grupa lekova izdvajaju se tzv. SGLT 2 inhibitori koji omogućavaju izbacivanje viška šećera putem urina.
Metformin je zlatni standard u liječenju dijabetesa tip 2. Zajedno sa promenom životnih navika u smislu zdravog načina ishrane i pojačane fizičke aktivnosti, predstavlja prvi korak u lečenju šećerne bolesti na osnovu preporuka velikog broja nacionalnih vodiča dobre kliničke prakse.
Kod određenog broja pacijenata sa prisutnom srčanom, bubrežnom ili jetrinom slabošću, metformin je kontraindikovan, tj mora se primeniti drugi terapijski agens.
U drugom koraku lečenja dijabetesa ravnopravno konkurišu lekovi iz grupe sulfonilureje, tiazolidinediona, inhibitora alfa glukozidaze, kao i savremeniji lekovi tzv. inkretinskog koncepta u koje spadaju DPP-4 inhibitori i GLP-1 agonisti, a koji stimulišu lučenje našeg insulina nakon unošenja hrane bogate ugljenim hidratima i imaju vrlo malo neželjenih efekata.
Svi navedeni lekovi mogu da dovedu do regulacije nivoa šećera u krvi isključivo ukoliko postoji sačuvana endogena rezerva insulina, tj. ukoliko je naš pankreas i dalje u mogućnosti da izluči dovoljne količine ovog hormona. U protivnom, ukoliko postoji deficit insulina, do kojeg gotovo neminovno dolazi sa dužim trajanjem šećerne bolesti, ovi lekovi neće dovesti do zadovoljavajuce glikoregulacije i kod takvih pacijenata se u većini slučajeva nastavlja lečenje sa insulinskom terapijom.
Međutim, najnoviji koncept lečenja podrazumeva izlučivanje viška šećera putem urina, a koji je moguće sprovesti zahvaljujući novoj klasi lekova, SGLT 2 inhibitorima (tzv. gliflozini) koji djeluju na nivou bubrežnih kanalića, gde sprečavaju reapsorpciju glikoze. Ovi lekovi mogu dovesti do zadovoljavajuće glikoregulacije i kod onih pacijenata kod kojih je istrošena već pomenuta endogena rezerva insulina, tj. njihovo dejstvo je nezavisno od ovog hormona.
Ova nova grupa lekova blokiranjem aktivnosti SGLT2 receptora dovode do povećanog izbacivanja glikoze iz organizma, pa samim tim i do smanjivanja nivoa šećera u krvi.
Oni imaju povoljan efekat i na kardiovasularni sistem, što je potvrđeno mnogobrojnim studijama. Kako se sa gubitkom glikoze iz organizma gubi i deo unetih kalorija, ovi lekovi imaju efekat i na smanjenje telesne mase. Gubitak vode i soli iz organizma ima povoljan efekat kod osoba sa visokim krvnim pritiskom.
INSULINSKA TERAPIJA
U lečenju velikog broja pacijenata sa dijabetesom koristimo i insulin davanjem bilo humanih insulina ili insulinskih analoga putem posebnih brizgalica, tzv penova u određenom broju dnevnih doza. Penovi daju veći komoditet pacijentima i pomoću njih se insulin ubrizgava na bezbedan i bezbolan način i time omogućava lakše postizanje dobre glikoregulacije. Sa insulinskom terapijom se može započeti u bilo kom stadijuma dijabetesa, a ponekad je to neophodno uraditi i u prvom koraku. Činjenica je da potreba za insulinskom terapijom korelira sa dužim trajanjem dijabetesa i prisustvom većeg broja komplikacija.
Dijabetes je hronično oboljenje koje se ne može izlečiti, ali se može uspešno lečiti primenom savremenih terapijskih principa i upotrebom lekova novije generacije, uz adekvatnu komunikaciju i saradnju pacijenta i njegovog terapeuta. Time se omogućava izbegavanje mnogobrojnih komplikacija šećerne bolesti, što vodi dugovječnijem i kvalitetnijem životu.
