Šta je to šećerna bolest?
Šećerna bolest ili dijabetes (diabetes mellitus) je hronična bolest koja se karakteriše poremećajem metabolizma ugljenih hidrata, proteina i masti.
Ona nastaje kao posledica nemogućnosti organizma da šećer iz krvi prebaci unutar ćelija i pretvori ga u energiju neophodnu za normalno funkcionisanje ćelija i tkiva, odnosno skladištenje šećera u mišiće i jetru kao određenu vrstu energetske rezerve. U osnovi se karakteriše apsolutnim ili relativnim nedostatkom hormona insulina čija uloga je da smanjuje nivo šećera u krvi omogućavajući mu ulazak u ćelije. Kada postoji deficit insulina onda šećer ne ulazi u ćelije, dolazi do povećanja nivoa šećera u krvi i razvoja šećerne bolesti.
Kriterijumi za postavljanje dijagnoze šećerne bolesti
Da bi se postavila dijagnoza šećene bolesti, potrebno je da se zadovolji jedan od navedenih laboratorijskih parametara:
- glikemija našte (FPG) ≥ 7,0 mmol/L (glikemija našte je glikemija izmjerena nakon 8 sati od posljednjeg uzimanja hrane)
- tokom OGT test-a glikemija u 2h (PG) ≥ 11,1 mmol/L (test se izvodi konzumiranjem 75 g glukoze rastvorene u vodi)
- vrijednost glikoziliranog hemoglobina HbA1c ≥ 6,5% .
- kod pacijenta sa slučajno izmjerenom glikemijom u bilo koje doba dana ≥ 11,1 mmol/L
Tipovi šećerne bolesti
Tip 1 obično nastaje zbog poremećaja imunološkog sistema jer se stvaraju sopstvena antitijela usmjerena protiv beta ćelije pankreasa zadužene za proizvodnju insulina. Bolest se razvije kada 70-90% ćeija bude oštećeno. Obično se javlja kod djece i mlađih osoba.
Tip 2 je najčešći oblik šećerne bolesti (oko 90% ljudi sa šećernom bolesti ima tip 2), koji se obično otkrije u starijoj dobi i u poodmaklom stadijumu – tek kada su se razvile komplikacije na drugim organima. U poslednje vrijeme smo svedoci da sve veći broj mladih ljudi, starosne dobi i ispod 40 godina, ima ovaj tip dijabetesa. To je posledica civilizacijskog momenta u kojem sada živimo, tj sedentarnog načina života, nedostatka fizičke aktivnosti i loše ishrane.
Postoje još drugi – rijeđi oblici dijabetesa kao što su dijabetes u trudnoći ili tzv gestacijski dijabetes, šećerna bolest nakon upale pankreasa ili nakon uzimanja nekih ljekova (kortikosteroidi) i slično.
Šećerna bolest- faktori rizika
Faktori rizika za tip 1 dijabetesa još nisu u potpunosti razjašnjeni ali se smatra da genetski faktori, faktori sredine, starija dob žene u vrijeme porođaja te izlaganje nekim virusnim infekcijama povećavaju rizik za obolijevanje.
Faktori rizika za tip 2 dijabetesa su starija dob (40 g. i više), trudnoća, pozitivna porodična anamneza, smanjena tolerancija na glukozu, fizička neaktivnost, gojaznost,visok krvni pritisak, povišene vrijednosti triglicerida i snižene vrijednosti HDL holesterola, sindrom policističnih jajnika, te žene koje su za vrijeme trudnoće imale šećernu bolest.
Simptomi koji upućuju na šećernu bolesti su: prekomjerna žeđ, učestalo mokrenje, umor, gubitak tjelesne težine, osjećaj gladi, iznenadne smetnje vida, nedostatak koncentracije, sporije zarastanje rana, češće infekcije, nesanica, slabije pamćenje.
Kako se šećerna bolest leči
Dijabetes tip1 se zbog apsolutnog nedostatka insulina liječi isključivo primjenom insulinskih preparata i to u većini slučajeva intenziviranim pristupom, tj sa više dnevnih doza. Trenutno su aktuelni insulinski analozi druge generacije koji omogućavaju efikasno sniženje šećera u krvi a da pritom prouzrokuju manji broj hipoglikemijskih kriza (padova šećera u krvi) i imaju manji doprinos povećanu tjelesne težine u odnosu na prethodne generacije insulina.
Liječenje diabetesa tip2 je kompleksno i zahtjeva upotrebu savremenih agenasa, promjenu životnih navika u smislu adekvatne ishrane i upražnjavanja fizičke aktivnosti kao i saradnju, disciplinu i motivisanost samog pacijenta. Koji lijek ćemo primjeniti zavisi od očekivane efikasnosti, godina života, prisustva komorbiditeta (neko drugo oboljenje), neželjenih efekata, rizika za razvoj kardiovaskularnog oboljenja i na kraju i same cijene koštanja terapije.
Kod izbora lijeka vrlo je važno da on ne povećava rizik za nastanak hipoglikemija, tj. naglih i prekomjernih padova šećera u krvi, kao i da ima povoljan ili bar neutralan uticaj na nivo krvnog pritiska, masnoća u krvi i tjelesnu težinu.
Posebno je važno da lijek ne povećava rizik od nastanka kardiovaskularnih oboljenja (srčana slabost, infarkt miokarda, moždani udar), tj. da ima kardioprotektivno dejstvo. Na ovom svojstvu ljekova se posebno insistira tako da svi referentni vodiči dobre kliničke prakse kao i preporuke Američke asocijacije za dijabetes (ADA), Internacionalne dijabetološke federacije (IDF) kao i Evropske asocijacije za dijabetes (EASD) konsenzusom preporučuju ove ljekove kao prvi izbor terapije. To se odnosi na pacijente koji su u velikom riziku od nastanka nekog neželjenog kardiovaskularnog događaja po prvi put, kao i na one koji su ga već imali (primarna i sekundarna prevencija)
Imajući tu činjenicu u vidu, apsolutnu prednost u odnosu na ostale oralne preparate imaju ljekovi iz grupe SGLT2 inhibitora, koji terapijski djeluju po principu eliminacije viška šećera krvi putem urina. Kako se sa gubitkom glikoze iz organizma gubi i dio unijetih kalorija, ovi ljekovi imaju efekat i na smanjenje tjelesne težine. Gubitak vode i soli iz organizma ima povoljan efekat kod osoba sa visokim krvnim pritiskom. Takodje mogu povoljno uticati i na nivo holesterola u krvi.
Takođe povoljan efekat u smislu kardiovaslularne bezbjednosti imaju i ljekove iz grupe tzv inkretinskog koncepta a to su GLP-1 agonisti i DPP4 inhibitori. Ovi ljekovi efikasno snižavaju nivo šećera u krvi, a pritom imaju neutralan efekat na tjelesnu težinu i ne dovode do naglog pada šećera u krvi, tj hipoglikemije.
Oni poboljšavaju aktivnost inkretina i koriguju odnos hormona insulina i glukagona koji je narušen kod dijabetesa. Inkretini su grupa hormona gastrointestinalnog trakta koji deluju tako da povećavaju sekreciju insulina na način zavistan od glukoze, usporavaju apsorbciju hranjivih materija, smanjuju sekreciju glukagona iz pankreasa, povećavaju insulinsku senzitivnost, inhibiraju sekreciju kiseline i želudačno pražnjenje, povećavaju sitost što rezultira smanjenjem unosa hrane.
Cilj liječenja šećerne bolesti
Cilj liječenja je zadovoljavajuća glikoregulacija što bi trebalo da doprinese manjem riziku od nastanka komplikacija. Što šećerna bolest duže traje, veća je mogućnost razvoja komplikacija. Šećerna bolest tip 2 često se otkriva u poodmaklom stadijumu razvoja bolesti kada su nastale komplikacije na drugim organima (promjene na krvnim sudovima koje mogu uzrokovati srčani ili moždani udar, zatajenje bubrega, oštećenja živaca (dijabetesna neuropatija) te oštećenja malih krvnih sudova u oku (retinopatija).
Takođe važno je da pacijenti osim dobre glikoregulacije, imaju i dobro regulisan krvni pritisak, optimalnu tjelesnu masu i zadovoljavajući lipidni profil tj vrijednosti holesterola i triglicerida u referentnom opsegu.
Smjernice i reference prilikom pisaanja clanka su preuzete iz:
–ADA Guideline 2021 Standards of Medical Care in Diabetes
-IDF Clinical Practice Recommendations for Managing Type 2 Diabetes in Primary Care
– Guidelines on Diabetes, Pre-Diabetes and Cardiovascular Diseases developed in collaboration with the EASD/ESC Clinical Practice Guidelines
